Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

J.Aymurzaevtıń prozalıq shıǵarmaları 
XX ásirdiń 30-jıllarınan J.Aymurzaev shayır, dramaturg bolıp qalmastan, al jurnalist, 
prozaik retinde kópshillikke bir qatar publicistikalıq maqalaları, ocherkleri, feleton hám 
gúrrińleri menen tanıla basladı. 

Traktor kelgende

, 

Miynet eri Nuratdin», 

Kolxoz eri

(1931-1932) degen gúrrińlerinde qaraqalpaq awıllarında payda bolıp atırǵan jańalıqlardı, 
qaraqalpaq diyxanları sanasındaǵı ózgerislerdi keńnen súwretlep beredi. 
Onıń ocherkleri tolıǵı menen derlik respublikamızdıń awıl xojalıǵı xızmetkerleriniń, 
paxtakeshlerdiń kúndelikli turmısın suwretlewge arnalǵan. Jazıwshınıń gúrrińlerinde de awıl 
adamlarınıń turmısı, sol dáwirdegi sociallıq turmıs jaǵdayların ashıp beriw orın aldı. Onıń 

Kelin

, 

Abadan

atlı gúrrińleri 

Gúldirsin gúlleniwde

, 

Jigerli jigitler

, 

Gúllengen awıl

, 
taǵı basqa ocherkleri usınday. 
J.Aymurzaevtıń dáslepki prozalıq shıǵarmalarınıń ishinde eń kórneklisi pitpey 
qalǵan «Quwat» povesti (1940). Onıń mazmunı tiykarınan qaraqalpaq xalqınıń ótkendegi
turmısın, hayal-qızlardıń baxtı ushın gúresin ashıp beriwge arnalǵan. Povest 40-41-jıllarda 
«Qaraqalpaq ádebiyatı hám iskustvosı» jurnalında járiyalandı. Bul shıǵarmada XX ásirdiń 
20-jıllarına shekemgi qaraqalpaq xalqınıń turmısındaǵı waqıyalar sóz etiledi. Shıǵarmada 
Ayzada hám Temirbek muhabbatı waqıyasın súwretlewdan baslanadı. Shıǵarmada 
Allamurat, Arıwxan, Qáliyla obrazları dóretilgen.
Jazıwshı urıs dáwirinde «Germaniyanıń gúrjileri», «Biyt», «Jeńis dawısı», «Atlandıq 
Berlin ústine», «Taǵı da alǵa» feleton hám maqalaların járiyaladı
J.Aymurzaevtıń 

Kelin

gúrrińi ádebiyatımızda usı janrda dóretilgen eń jaqsı 
shıǵarmalardıń birine aylandı. Onda jańa mazmun, syujet, waqıya, ideya ómir aǵısı menen 
tutasıp ketedi, novellalıq sıpat basım. Gúrrińde Ótemurat, onıń balası Dáwletmurat, kelini 
ukrain qızı Nadejda obrazları júdá sátli jaratılǵan. Olardıń hár biriniń ózine tán xarakteri bar. 
Ótemurat ójet, tek óziniń pikirin durıs dep esaplaytuǵın eski túsiniktegi ǵarrı. Dáwletmurat 
sawatlı, ómirlik joldasın sıylaytuǵın jigit. Nadejda aq kókirek, sabırlı, barlıq nárseni aqıl 
menen ólshestirip sheshetuǵın, óz isiniń mamanı kelinshek. Gúrrińdegi tiykarǵı konflikt usı 
qaharmanlar ortasındaǵı tartısqa qurılǵan. Biraq ol tartıs ádettegi emes, bul xarakter gúresi, 

---

55 
psixologiyalıq gúres. Ótemurat ǵarrınıń turmıs praktikasınıń jeńisi menen jańalıqtı 
moyınlawı ómir ózgerisi. Usı ideal momentlerdi jazıwshı qısqa gúrriń arqalı ashıp bere alǵan. 
Memuarlıq povestlerdiń qaraqalpaq ádebiyatındaǵı baslaması J.Aymurzaevtıń 

Jetimniń júregi

povesti boldı. Bul shıǵarmadan avtordıń óz basınan keshirgenleri, jaslıqtaǵı 
awır turmıs jolları, túrli jaǵdaylar, sonday-aq jazıwshınıń tvorchestolıq mektebi, 
zamanlasları, tuwǵan-tuwısqanları, dosları, qaraqalpaq ádebiyatı hám iskusstvosınıń geybir 
máseleleri haqqındaǵı jańa maǵlıwmatlardı alıwǵa boladı. 
J.Aymurzaevtıń 

Ámiwdárya boyında

romanı qaraqalpaq ádebiyatında dáslepki 
romanlardıń biri ekenligi menen de bahalı. Roman úlken satiralıq prozanıń baslaması da 
boldı. Romannıń bas qaharmanı Ráwshan sol dáwir kóz qarası menen bir qansha sátli 
jaratılǵan. Jas qániyge, agronom qız Ráwshan miynette, jámiyetlik jumısta, semya 
máselelerinde de óz sózine, óz jolına iye, mudamı janlı hárekette boladı, aktivlik kórsetedi. 
Romanda injener-mexanik Boris, Murat, Artıq, Arzıw, Gúlsánem olarǵa qarma-qarsı baǵıtta 
Kámekbay, Karamatdin, Sáttar obrazları dóretilgen.
Al J.Aymurzaevtıń 

Qızketken

romanı (1972) Qızketken kanalın qazıwshılardıń 
mártlik miynetlerin súwretlewge arnalǵan. Bunda jas injener Elmurat Genjeevtıń jańa 
Qızketken kanalınıń saǵasın tıńnan jarıp salıwdaǵı pútkil qazıwshı alaman menen birge 
kórgen qıyınshılıqları bayan etiledi. Romanda Ǵániy palwan, Turdıgúl, Elmurat, Aysholpan, 
Saǵındıq obrazları hár tárepleme jetik jaratılǵan.
J.Aymurzaevtıń «Muhabbatım adamlar» (1975) romanı zań xızmetkeri Asqar degen 
prokurordıń obrazı arqalı muhabbatqa sadıqlıq, joqarı adamgershilik ideyaları súwretlengen.