Házirgi qaraqalpaq ádebiyatı hám ádebiy process 1-tema: Kirisiw, házirgi qaraqalpaq ádebiyatı pániniń maqseti hám wazıypaları

J.Aymurzaevtıń poeziyası 
J.Aymurzaev óz dóretiwshiligin poeziyadan basladı. Ol Shımbayda, Tórtkúlde oqıp júrgen 
gezlerinde-aq 

Gúresiń

, 

Egis eger waǵıń keldi

degen dáslepki qosıqların jazdı. Sonday-aq, 
shayır bul jılları basqa da qaraqalpaq shayırları sıyaqlı xalıqtı miynet etiwge, ilim alıwǵa, bilimli 
bolıwǵa shaqırıq qosıqların dóretti. “Saldıq zavod”, “Biziń pát”, “Poezd”, “Bizler hám olar”, 
“Onbes jılda”, “On bir jılda”, qosıqlarında Mayakovskiydiń qosıq jazıw stiline eliklew, 
qaraqalpaq poeziyasına jańa forma alıp kiriwge umtılıw kózge taslanadı. Bul qosıqlarda rus 
poeziyasına tán bolǵan teksheli qosıq formasın qaraqalpaq poeziyasına engiziwge umtılıw, 
qaraqalpaq poeziyası qosıq qurılısına jańalıq alıp kiriwge umtılıslar kózge tústi. 
Mısalı: 
Ótken qúnde
Bul orında
Qanǵa qamshı maylanǵan 
Mine, búgin 
Sol orında 
Biziń zavod aydalǵan. (“Saldıq zavod”)
Shayırdıń talantı kem-kemnen jetilisiwi menen birge dúnyaǵa túsinigi artıp, 
poeziyada úlken jámiyetlik filosofiyalıq máselelerdi sáwlelendirire baslawı 

Palwan qız

, 

Jazǵı kún

, 

Shomanay

, 

Shap tulparım, sharshama

qosıqlarında kórindi.
Shayırdıń “Shomanay”, Qızketken” qosıqlarınıń mazmunın miynet adamlarınıń 
tabısı, Shomanay shólin ózlestiriwdegi pidákerlik miynet, Qızketken kanalınıń qurılısı sóz 
etiledi. Bul qosıqlarda eki dáwirdi antitezalıq usılda súwretlew, tábiyat gózzallıǵı menen 
miynet adamınıń gózallıǵın úylestiriw sheberligi kózge taslanadı. Sonday-aq, shayırdıń usı 
qosıqlarında epikalıq sıpatlardıń basımlıǵı kózge taslanıp turadı.
J.Aymurzaev 1930-jıllarda “Jumagúl”, “Xabarshınıń ǵayratı”, “Biziń kúsh”, 
“Gúres”, “Gúreste jeńdik” poemaların jazdı. Bulardıń ishinde “Gúres” poeması bir qansha 
sátli dóretilgen. Poemada 30-jıllardaǵı kolxoz qurılısın bekkemlew siyasatı, jeke menshiklik 
sana menen jámáátlik sananıń qarama-qarsılıǵı súwretlengen. Xalıqlıq múlkke kóz alartqan 
Tólepbergen, Tóreniyaz, Qulman baslıq, qarawıl Ataxan hám olarǵa qarsı hárekettegi 
Qarabay hám Biysen obrazları jaratılǵan. “Gúreste jeńdik” poemasında” Qaraqalpaqstanda 
keńes húkimetin ornatıw ushın alıp barılǵan háreketler Izim, Tilegen obrazları arqalı 
berilgen.
Urıs jıllarında shayırdıń talantı ele de ashılıstı. 

Ulım, tıńla

, 

Tıńlańızlar

qosıqları 
usı dáwirdegi qaraqalpaq ádebiyatındaǵı eń kórnekli shıǵarmalardıń qatarınan orın aldı. Bul 
shıǵarmalardaǵı patriotizm, mártlik sezimleri, watandı súyiw, sonlıqtanda onı qorǵaw hár 
kimniń perzentlik minneti ekenin uǵındırıw sıyaqlı belgiler olarǵa tabıs alıp keldi. Sonday-
aq, bul shıǵarmalarda ishki hám sırtqı formalardıń mazmunǵa say túsiwi qosıqlardıń 
kórkemligin jáne de arttırdı. Sonday-aq, shayır urıs jıllarında ”Fashizmge ólim”, “At qoyıń 
dushpan ústine”, «Babalardıń antı menen”, “Leytenanttıń antı” qosıqların” “Ot ishinde”, 
“Politruk Polatov” poemaların jazdı.
Onıń urıstan keyingi dáwirde jazılǵan qosıqlarınan 

Paxta

, 

Paxta ushın

, 

Shamurat ata

, 

Ózbek qızı

sıyaqlı qosıqlarınıń kórkemligi joqarı. Shayırdıń 

Jańa 
qosıqlar

dúrkinindegi 

Birge bolsın toyları

, 

Muǵállim

, 

Keldim

, 

Qurbanayǵa

,

Úsh 

---

54 
qızǵa

, 

Meni kút

, 

Nemec qızına

qosıqları tuwralı da unamlı pikirler bildiriwge boladı. 
Máselen, onıń 

Birge bolsın toylarıń

degen qosıǵında kóbinese soraw-juwap arqalı obrazdı 
ashıp beriw kózge túsedi. “Báhár”, “Baxıt báhári”, “Gúzdiń hawazı” tábiyat kórinisleri, 
Ózbekstan”, “Xorezm”, “Xosh keldińiz azerbayjanlı doslar”, “Janım qurban tuwısqan qazaq 
xalqına” qosıqlarında xalıqlar doslıǵı ideyası berilgen.
70-80-jıllarda shayır “Márt xalqım, “Ómir hikayası”, “Ómirge ashıqpan”, 
“Ayrılmas” qosıqların dóretti. 80-90-jıllarda jámiyetimizdegi baslı problema bolǵan Aral 
tragediyası onıń qosıqlarında da sáwlelendi. Shayır bul temaǵa arnap “Aralǵa arnaw”, 
“Araldıń arzı”, “Joǵalttım”, “Saǵındım” t.b. qosıqların jazdı. Bul dáwirde shayır “Jetpis 
toǵızınshı báhár” (1989), “Ájiniyaz teklimiz” (1994) qosıqlar toplamın usındı.
J.Aymurzaevtıń 

Aydın jol

poeması (1947) temasınıń aktuallıǵı, qaharman 
obrazlarınıń janlı hárekette kórsetiliwi menen ajıralıp turadı. Poemada Chardjow-Qońırat 
temir jolı qurılısı Batırbek, Tursınay, Lyudmila obrazları arqalı sáwlelengen. Sonday-aq, 
shayırdıń «Gúres», «Gúreste jeńdik», «Qız ketken» poemaları óz dáwirinde unamlı 
bahalandı. 
Ulıwma alǵanda J.Aymurzaev poeziyası qaraqalpaq ádebiyatı tariyxında belgili 
orındı iyeleydi.