Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

Bilimlar injenerligi (Knowledge Engineering) - bilimlar bazasi bilan shug'ullanuvchi maxsus yo'nalish bo'lib, и sun'iy intellekt tizimining tarkibiy qismi sanalad¹ Bilimlai .njenerligi kognitiv lingvistika, kompyuter semantikasi va komp­yuter b'ng\istikasining yutuqlariga tayanadi Burda informatsya va bilimlar struk- turasiga oid bo'lgan semantik larmoq, freym, senariy, Word-net kabi tushunchalar va ularning tatbiqi muhim hisoblanadi.
CALL (Computer Assisted Language Learning) - til o'qitishni avtomatlash- unsh - xorijiy tillarni kompyuter yordamida o'qitish tizimini ta minlovchi amaliy dasturlar hamda bilimlarni avtomatik baholash mexanizmlari. Til o'rgatishda kompyuterdan foydalanish bo'yicha dastlabki tajribalar XX asrning 60-yillarida Stenford (Russian-Program) va Nyu-York universitetlarida (Das Deutche Prog­ram) o'tkaz Idi. XX asrning 70 - 80-yillarida til o'qitishda kompyuterdan foy- dalani=hga bo'lgan qiziqish kuchaydi va hatto alohida yo'nalish - Computer As­sisted Language Learning (CALL)ning yuzaga kelishiga olib keldi. CALL bo'yicha 1-xalqaro konferensiya 1985-yil 12 - 13-noyabrda Budapesht shahrida o'tkazildi.
O'qil avch ¹ ngvistik avtomatlardan foydalanishda 2 xil yondashuv mavjud:
1) bixevioristjk yondashuv - mavjud an'anaviy o'qitish tizimining barcha jab- halarini j'tiborga oluvchi o'qitish mexanizmlari, bunda grammatikaning та'Чт bo'limi tugagach, uni topshinqlar asosida baholash, shuningdek, leksik mini- mumlar bo'yicha bilimni nazorat qilishga yo'naltmlgan dasturiy ta'minotga asos­langan o'qitish tizimi. Bunda bixeviorizmning «stimiil-reaksiva-mbsti.hkamlash» formulasiga asoslaniladi. O'qitish usullari «stimul» (turtki) vaziiasin baj"radi, o'rganuvchi bundan ta'sirlanadi va bilimni mustahkamlaydi.
2) kognitiv-intellektual yondashuv - CALL (CALL Software) uchun universal dasturiy ta'minotlar yaratish, o'qitish tizimim lug at bazasi. grammatika bo'yicha qo'llanmalar, tizimni avtomatik korrektorlar, speller bilan ta'minlash, audio va vizual eft'ektlar bilan boyitish kabi amaliy ishlar maimuidir.
Ekspert tizimi - muayyan sohadagi ekspertlik yoki mavjud bilimlarning lmmi- tatsiyasi tarzida yaratilgan kompyuter dasturi Boshqacharoq aytganda, ekspert tizimi maxsus sohaga oid barcha bilimlar jamlangan qomus yoki o'ta professional ekspertlarning kompyuter modelidir. Fkspert tizimlarinmg asosiy ikkita tarkibiy qismi mavjud ma'lumotlar ombon va mantiqiy mashina. Ekspert tiz mlari kon- scpsiyasi Stenford universiteti professori Fduard Feygenbaum norm bilan bog nq bo'lib, u 1977-yilda murakkab mantiqiy masalalarm yechishda kompyuter das turlarining samaradorligi formallashtirish va dasturlash texnika^idan ko'ra muam- moli sohaga dou bilimlar bazasiga bog'liq ekanligini asoslab berdi