Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

4-jadval 1.	N V	Nuun Verb	Ot fe'l
Jonn came
2.	N V р N	Noun Verb Preposil.on Noun	Ot fe'l preoiogu ot	John 'ookea at Mary
3.	N V N	Nouri Verb Noun	Ot fe'l ot	John saw Mary
4	N is N	Noun is Noun	Ot is ot	John is a teacher
5	N is р N	Noun is PraosWon Noun	Ot is Dredloqli ot	John is in bed
6.	N if D	Nour, is Adverb	Ot is ravish	Jonn is out
7	NisA	Noun is Adjective	Ot is sirat	John's angry

lan yoki turli transformatsiyalar asosida b'rikishi natijasida ingliz tilida boshqa turdagi gaplar Ьсы1 qjlinishi mumk in Masalan, Tktmold man sawxi Ыаск dog there iumlasi uchta yadro strukturaning yig'indisi sanaladi: 1) The man saw a dog there; 2) The man was old 3) The dog was black.

Generauv grammatikada yadro strukturalardan (operandlar) turli shak- liy o'zgarishlar asosida asosiy ma'noni saqlagan holda ikkilamchi sintaktik qurilmalarning hosil qibnishi (transformatsiyalar - translormalar), bu jara- yondagi vositalar (operatorlar) va transformatsiya hosil qi'ish modellari tad- qiq etilai".²⁹ Masalan, Salim keldi - Salimning kelishi - Salim kelgach - Sahtn kelganda - Salim kelishi bilan .; Anvar xatni yozdi - Xat Anvar tomonidan yozildi. Ushbu misollarda transformatsiya uchun asos bo'lgan gap (Salim keldi yoki invar xaini yozdi kabi gaplar) operand, transformats'va natijasi bo'lgan hosila gap (Salim kelgach, Salim kelib yoki xat Anvar to- momdcin yozildi kabi sintaktik strukturalar) transforms yoki translormand operanddan transformandm hosil qiluvch. vosita (ravishdosh, sifatdosh, harakat nomi yoki majhul msbat shakllari) transformatsiya operator! deb ataladi.
Transformatsion grammatika matematik lingvistika va kompyuter iingvistikaiifanin,ngrivojlauishida muhim ahamiyat kasbetadi. Birinchidan, transformatsion grammatika tabiiy tillarning grammatikasini formallash- tirish nazariyasi negizlarini yaratishga asos bo'ldi. Ikkinchidan, transfor­matsion grammatika avtomatik tarjima tizimining nazariy asosi sanaladi. Transformatsiya va denvatsiya jarayonlarining tabiiy tillarga faol tatbiq etilishi avtomatik tarjima samaradorligini ta'minlaydi. Uchinchidan, trans­formation grammatika til o'qitbhni modellashtirishda ham muhim aha- miyatga molik.^4;i To'rtinchidan, transformatsion grammatika tabiiy tillarda­gi paradigmatik va sintagmatik munosabatlammg me'yoriyligi va gram­matik to'g'ri va noto'g'ri jutnlalarm ajratishning auiq mezonlarim belgilaydi.
N.Chomskiy tavsiya etgan grammatikada gaplarm «tug'dirish» (hosil qilish) uehun o'rin almashtirish qoidalaridan foydalaniladi. Chap qi.,mda gapmng struktur komponenti: imvollari 'oylashadi, o'ng qism esa ularnmg simvollari o'rniga almashuvchilar yoki nmvollar zamin (birikuvi)dan ibo­rat bo'ladi. Quyidagi jadvalda ingliz tib uchun ayrnn gapmng struktur kom­ponenti simvollari ko'rsatilgan:
5-jadval

№

Simvollar