Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

Fraztologik mashina tarjimasi - avtomatik tarjimaning sifau li oshinsh uchun Rossiyada professor G.G.Belonogov tomonidan ishlab chiqilgan konsepsiya. Unga ko'ra, matndagi tushunchalar ko'pincha alohida so'zlar yordamida emas, balki so'z birikmalari yordamida ifodalanadi. O'z-o'zidan kel b chiqadiki, matnni bir tildan boshqasiga tarjima qilish jarayomJa ham mazmunm yuzaga chiqaruvch asosiy til birliklari alohida so'zlar emas, balki tipik vaziyatlarni lfodalovcf frazeologik birikmalar (bu yerda frazeologik birlik keng ma'noda tushuniladi) hisoblanadi. Mazkur yondashuvga muvofiq matnda tez-tez uchraydigan so'zlar, iboralar, so'z birikmalari, nutqiy etiket namunalarining tarjima ekvivalentlari bi­lan boyitilgan ma lumotlar bazasi trazeologik mashina tarjimasi tizn -lining asosini tasnkil etadi. Bunda so'zlarning distributsiyasiga eng ko'p e'tibor beriladi. Bu metod polisemantik so'zlarning tarjimada mos keluvchi to'g'ri ek■'ivalentini tan- lashga, omonim so'zlarning kontekstdagi holatini aniqlashga, iboralaming ham idiomatik xususiyatini belgihshga irikon beradi.
Freym - bilimlar strukturasiga oid tayanch tushunchalardan t^;ri. Freym - (inglizcha «frame» - «karkas», «ramka»^«skelet» ma'nolarini anglatadi) sun iy intellekt tizimida bilimlarni, stereotip (juda ko'p kuzatiladigan, tipik) vaziyatlarni gavdalantirishning bir usuli sanaladi. Ya'ni fieymga modellashtirilayotgan hodi­sa, vaziyat va jarayonlarni umumlashtirilgan holda joylashtinsh mumkin. Freym - mavhum obraz modeli bo'lib, muayyan obyekt voqea-hodisa, vaziyat va jara- yonlarnmg formal tavsifi demakdir (masalan, restoranga borish, shifokor qabu- lida bo'lwh ma ruzalarga qatnashish, tug ilgan kun, futbol o'yini kabi tipik vaziyat- lar) Dastlab «freym» termhi XX asrning 70-Villarida Marvin Minski" tomoi Jan olamning kompyuter modeiini o'z ichiga oluvchi bilimlar strukturasiga nisbatan ishlatilgan. Shundan so'ng freym semantikasi konsepsiyasi (frame semantics) amerikalik tilshunos Charlz Fillmor tomonidan rivojlantirildi. Mazkur konsepsi- yaga ko'ra»* so'zlar, so'z birikmalari, gaplar, matn ma'nosi sahnalar bilan uyg'unlashtirilgan. shartlangan bo ladi. Bir freym boshqa bir freymning davomi yoki tarkibiy qismi bo iishi mumkin.
Freymlar sun'iy intellekt tarkibiga kiruvchi ekspert tizimlanda faol ishlatiladi. Freymning quyidagi turlari mavjud: freym-namunalar, freym-strukturalar, freym- rollar, freym-ssenariylar, freym-vaziyatlar. Freymlar tizimi birlashib. semantik tar- moqni hosil qiladi. F-eym kompyuter xotirasida bilimlar xazinasi va faktlar om- boriga tayanio olamni maxsus shakllantiruvchi model vazifasini bajaradi. Freym slot deb atalgan bir yoki bir necha elementlarning majmui hisoblanadi. Slotlarda ubyektlarga xos belgilar ma'no .i qayd etilgan bo'ladi