Hzamatjon RfiHlmqu kompyuter imvistikasi asoslar I иЛК: 519. 711 32. 973 R33

Tayanch so'z va iboralar: model, tabiiy model matematik model manti- qiy-matematik model, metamodel. deduktiv lingvistik model, sintaktik model­lashtirish, so'z tuikumlarb-va ularning simvollari, gap bo'lak/aii simvollari, analogiya metodi, induksiya, deduksiya.
Model (lotincha «modelus» so'zidan olingan bo'lib, «nusxa», «anda- za»_e«o'lchov», «me'yor» ma'nolariru anglatadi) tabiiy fanlar yoki umu- man fanda shunday moddiy qurilma, grafik, sxema, umuman, bilish vosita- si sifatida tushumladiki, u muayyan original-obyekt haqidagi ma'lumotlar majmui tarzida yuzaga kelgan hosda-obyeki demakd'r. Boshqacharoq tushuntirganda, model tabiiy obyektlarmng imudtsiyasidir (o'xshash. taq- lidiy ko'rinishi), u o'zbek olidagi qolip. andaza so'zlariga mos keladi U hodisalarning yuzaga kelishi uchun asos vazuasini o'taydi, bunda aniq yoki mavhum obyektlar kichraytirilgan obyektlar, sxemalar, chizmalar, fizikaviy konstruksiyalarda tadqiq etdadi. Bu odd'y hayotiy misol biian tushuntira- digan bo'lsak, clmani xarakterlovchi belgilar. atnbutlar - uning dumaloq- ligi, mevaligi, shirinligi o'sha tushunchamng fikriy modeh hisoblanadi. Agar biz olmani loydan yoki sun'iy bii materialdan yasasak, bu lining moddiy modeli hisoblanadi. Yoki globus yernuig modeli, o'yinchoq mashina haqi- qiy masninaning modeli sifatida baholar'shi mumkm.Model quvidagi asoslarga ko'ra bilishda muhim h.soblanadr

• 
  birinchidan, u o'rganish obyektim soddalashtiradi;
  
• 
  ikkinchidan. uni boshqa obyektlar ta'airidan ajratadi
  
• 
  uchinchidan, modtl obyektni ta'ntlashm osonlashtiradi.
  

Model dastlab amaliy sohalarda ishlatilgan. Keyinchalik Jm-fanuing ijtimoiy sohalariga ham kirib keldi. Bu matematika, kimyo fanlai iga keng tatbiq qilingam yaqqol ko'rinadi. <'Modelatushunchasi fan va texmkada turli ma'nolarda ishlatilgani bois modellashtirish turlarining yagona tasnifi mavjud emas. Tasnif modelning xaraktenga ko'ra, modellashtinlayotgan obyektning tabianga ko'ra. modellashtir.sh tatbiq qilinayotgan soha yoki yo'nalishga qarab amalga oshirilishi mumkin. Masalan, modellashtirish- miig quyidagi turlanni ajratiD ko'rsatish mumkin: mformatsion modellash­tirish, ling'wstik modellashtirish, kompyuterli modellashtirish, matematik modellashtirish, matematik-kartografik modellashtirish, molekulyar model­lashtirish, mantiqiy modellashtirish. pedagogik modellashtirish, psixologik modellashtuuh, statistik modellashtirish, struktur modellashtirish, fizik modellashiirish, iqtisodiv-matematik modellashtirish lmitatsion modellash- t rish, evolutsion modellashtuish, kognitiv modellashtirish kabi.
Modellarni shartli ravishda quyidagicha tasnillash mumkin

1. 
   Tabiiy modellar - o'rganilayotgan obyekt bilan bir turda bo'ladi va undan faqat o'lchamlari, jarayonlari.ung tcziigi va ba'z> hollarda yasalgan materiali bilan farq qiladi.
   
2. 
   Matematik modellar - prototipdan (asl nusxadan) usmomy tuzilishi bi'an farq qiladi. lekin prototip bilan bir xil matematik tasvirga ega bo'ladi.
   
3. 
   Mantiqiy-matematik modellar - belgilardan iborat bo'lib, abstrakt model hisoblanadi va tafakkur jarayonini o'rganishda qo'llaniladi.
   
4. 
   Kompyuterli modellar - matematik va mantiqiy modellashtirish metodlariga asoslanib kompyuterda algorum va dasturlardan foydalanib yaratiladigan modellar.
   

Kompyuterli modellashi rish bugui.gi kunda barcha fanlarda, xususan. kompyuter lingvistikasida ham samarah metod hisoblanadi.²⁵ Kompyuter modellashtirish quyidagi asosiy bosqichlardan iborat.

• 
  masalaning qo'yilisht, modellashtirish obyektining aniqlashtirilishi;
  
•