Huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasi

 

* * * 

O„zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi  5-bo„limining  XIX  bobida  O„zbekiston 

Respublikasi  Prezidenti  maqomi  belgilab  berildi.  Unga  ko„ra  O„zbekiston 

Respublikasi Prezidenti lavozimiga 35 yoshdan kichik bo„lmagan, davlat tilini yaxshi 

biladigan,  bevosita  saylovgacha  kamida  10  yil  O„zbekiston  hududida  muqim 

yashagan  O„zbekiston  Respublikasi  fuqarosi  saylanishi  mumkin.  O„zbekiston 

Respublikasining  Prezidenti  O„zbekiston  Respublikasining  fuqarolari  tomonidan 

umumiy, teng va to„g„ridan-to„g„ri saylov huquqi asosida yashirin ovoz berish yo„li 

bilan  yetti  yil  muddatga  saylanadi.  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  lavozimiga 

nomzodlar  soni  cheklanmaydi.  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  saylovida 

saylovchilarning  kamida  50  foizi    qatnashgan  taqdirda  saylov  haqiqiy  deb 

hisoblanadi.  Umuman  O„zbekiston  Respublikasi  bo„yicha  ovoz  berishda  qatnashgan 

saylovchilar  ovozlarining  yarmidan  ko„pini  olgan  nomzod  saylangan  hisoblanadi. 

Prezidentni saylash tartibi O„zbekiston Respublikasining 1991-yil 18-noyabrda qabul 

qilingan  «O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  saylovi  to„g„risida»gi  Qonuni  bilan 

belgilanadi.  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  davlat  qurilishi  sohasidagi 

tajribasidan  unumli  foydalanish  maqsadida  vakolati  tugashi  munosabati  bilan 

---

 

42 

iste‟foga  chiqqan  Prezident  umrbod  Oliy  Majlis  yuqori  Palatasi–  Senati  a‟zosi 

lavozimini egallashi ko„zda tutilgan. 

O„zbekiston  Respublikasining  Prezidenti  o„z  vazifasini  bajarib  turgan  davrda 

boshqa  haq  to„lanadigan  lavozimni  egallashi,  vakillik  organining  deputati  bo„lishi, 

tadbirkorlik faoliyati bilan shug„ullanishi mumkin emas. 

Prezidentning shaxsi daxlsizdir va qonun bilan muhofaza etiladi. 

O„zbekiston Respublikasining Prezidenti lavozimni ijro etishga kirishish chog„ida 

O„zbekiston Respublikasi Oliy Majlisida qasamyod qiladi. 

O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Konstitutsiya  tomonidan  davlat,  xo„jalik, 

ijtimoiy-madaniy qurilish, xalqaro munosabatlar sohasida unga berilgan vakolatlarini 

amalga oshirish maqsadida Konstitutsiyaga va qonunlarga asoslanib hamda ularni ijro 

etish  yuzasidan  respublikaning  butun  hududida  majburiy  kuchga  ega  bo„lgan 

farmonlar, qarorlar va farmoyishlar chiqaradi. 

O„zbekiston  Respublikasining  Prezidenti  betobligi  sababli  o„z  vazifasini  bajara 

olmasligi  Oliy  Majlis  tuzgan  davlat  tibbiy  komissiyasi  xulosasi  bilan  tasdiqlangan 

taqdirda  o„n  kun  muddat  ichida  Oliy  Majlisning  favqulodda  yig„ilishida  deputatlar 

orasidan  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  vazifasini  vaqtincha  bajaruvchi 

saylanadi.  Bu  holda  uch  oy  muddat  ichida  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 

umumxalq saylovi o„tkazilishi shart. 

Mamlakatimizda 

amalga 

oshirilayotgan 

tub 

islohotlarning 

natijasini, 

davlatimizning  xalqaro  maydondagi  obro„-e‟tiborini,  jahon  taraqqiyotiga 

qo„shayotgan munosib hissasini mamlakat fuqarolari ham xorijdagi siyosatdonlar va 

davlat arboblari ham tan olmoqdalar. 

Tarixan  g„oyat  qisqa  muddatda  qo„lga  kiritilgan  yutuqlar  mazmun-mohiyati  va 

butun  ko„lami  bilan  bir  necha  o„n  yilliklarga  teng.  Zotan,  qisqa  fursatda  jamiyatni 

tubdan  o„zgartirish,  huquqiy  demokratik  davlatni  vujudga  keltirish  turmushimizga 

demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish borasida katta ishlar amalga oshirildi.  

Shuni  alohida  ta‟kidlash  kerakki,  jamiyatni  takomillashtirish,  aholi  dunyoqarashi 

va  tushunchalarini  yangi  g„oyalar  bilan  boyitish  uzoq  muddatli  jarayon.  Yoki 

boshqacha qilib aytganda O„zbekistonning yangi asrdagi dasturiy faoliyatidir. O„tish 

davridek  hozirgi  murakkab,  ziddiyatli,  keng  miqyosli  islohotlar  avj  olgan  bir  paytda 

esa  Davlat  boshqaruvidagi  izchillikning  saqlab  turilishi,  boshlangan  og„ir  va  xayrli 

ishlarni bir me‟yorda olib borish va oxiriga yetkazish jamiyat hayotida ham, fuqarolar 

hayotida ham muhim ahamiyat kasb etadi. 

Ana  shu  nuqtai  nazardan  qaraganda  Oliy  Majlisning  mamlakatda  Prezident 

vakolatini  2000-yilgacha  cho„zish  yuzasidan  umumxalq  referendumini  o„tkazish 

to„g„risida  qabul  qilingan  qarori  shu  qaror  asosida  o„tkazilgan  referendum  katta 

siyosiy-ijtimoiy  ahamiyat  kasb  etdi.  Qolaversa,  mazkur  qaror  va  uning  sharhlarida 

boshqa  yana  bir  qator  o„ta  muhim,  har  bir  fuqaro  hayotiga  daxldor  masalalar  aniq 

ko„rsatib berilgan. 

Shu  yerda  kitobxon  e‟tiborini  bir  narsaga  tortmoqchimiz.  Rivojlangan 

mamlakatlarda (deylik, Amerika Qo„shma Shtatlari, Germaniya, Fransiya, Koreya va 

---

 

43 

boshqalar)  Prezident  almashinuvi  yoki  saylovlari  va  boshqa  siyosiy  hodisalar  oddiy 

fuqarolar  yoki  umuman  jamiyat  hayotida  keskin  burilishlarga  sabab  bo„lmaydi. 

Chunki,  ular  uchun  aniq  qonunlar  asosida  o„zlarini  o„zlari  boshqarish  hayot  tarziga 

aylanib  qolgan.  Demak,  amaldagi  qonunlar  bo„yicha  faoliyatlarini  davom 

ettiraveradilar.  Prezident  esa  jamiyat  taraqqiyotining  umumiy  yo„nalishlarini,  davlat 

siyosatining asosiy tamoyillarini yangi tarixiy sharoitlarda, yangicha ehtiyojlar nuqtai 

nazaridan boyitib boradi, xolos. 

O„tish  davrida  esa  vaziyat  boshqacha  –  ancha  murakkab.  Har  qanday  davlat 

siyosatida, endigina shakllanayotgan boshqaruv tizimi va qonunchilikda izchillikning 

saqlab  turilishi  tabiiy  va  samarali  hodisa  sifatida  baholanadi.  Qolaversa,  ta‟bir  joiz 

bo„lsa,  xalq  iborasi  bilan  aytganda,  «kechuvda  otlar  almashtirilmaydi».  Chunonchi, 

qo„shni  mamlakatlarda  yuz  berayotgan  noxush  voqealar  bunga  yaqqol  misol  bo„la 

oladi.  Masalan,  shundoq  ham  ijtimoiy-siyosiy  vaziyat  chigal  bo„lgan  Gruziya, 

Ozarbayjon, Armaniston, Tojikistonda davlat rahbarlari to„rt marta, Ukraina, Belorus, 

Moldova,  Boltiq  bo„yi  mamlakatlarida  3-4  martadan  almashdi.  Har  qanday 

mamlakatda  siyosiy  barqarorlik  mavjud  bo„lgan  sharoitdagina  ishlab  chiqarishdagi 

muvozanat, iqtisodiy va ijtimoiy, umuman har tomonlama barqarorlik to„la saqlanishi 

mumkin. 

Majlisda  qayd  etilganidek,  2000-yilning  9-yanvari  mustaqil  O„zbekistonimiz 

tarixida  asrlar  tutashgan  paytda  sodir  bo„lgan,  davlatimizning  XXI  asrdagi  taqdiriga 

va  taraqqiyotiga  jiddiy  ta‟sir  ko„rsatadigan  muhim  siyosiy  voqea  sifatida  muhrlanib 

qoladi.  O„zbekiston  fuqarolarining  aksariyati  hozirgi  davlat  boshlig„ining  rahbarligi 

ostida  va  tashabbusiga  ko„ra  amalga  oshirilayotgan  siyosiy  va  ijtimoiy-iqtisodiy 

o„zgarishlarni qo„llab-quvvatlagan holda Islom Karimov nomzodi uchun ovoz berdi. 

Bo„lib  o„tgan  saylovning  ahamiyati  uning  muqobillik  va  demokratik  tamoyillar 

asosida o„tganligidadir. Saylovchilarga tanlash imkoniyati berildi va ular o„z xohish-

irodasiga  binoan,  o„zi  tanlagan  nomzod  uchun  ovoz  berdi.  Shak-shubhasiz,  bu  hol 

jamiyatimizda fikrlar xilma-xilligi va qarashlarning turlicha bo„lishi uchun katta turtki 

beradi, davlatning ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy hayotining yanada erkinlashtirilishiga 

zamin hozirlaydi. 

2000-yil 11-yanvarda O„zbekiston Respublikasi Markaziy saylov komissiyasining 

navbatdagi majlisi bo„lib o„tdi. Majlis kun tartibi bitta masalaga  – 2000-yil 9-yanvar 

kuni  bo„lib  o„tgan  O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  saylovi  natijalariga 

bag„ishlandi. 

O„zbekiston  Respublikasi  Markaziy  saylov  komissiyasi  okrug  saylov 

komissiyalaridan  kelib  tushgan  bayonnomalar  asosida  shuni  aniqladiki,  9-yanvarda 

bo„lib o„tgan saylovda ro„yxatga olingan 12 million 746 ming 903 saylovchidan, 12 

million  123  ming  199  saylovchi  ishtirok  etdi.  Bu  esa  ro„yxatga  olingan 

saylovchilarning  umumiy  miqdorining  95,10  foizini  tashkil  etadi.  Fidokorlar  milliy 

demokratik partiyasining nomzodi ko„rsatilgan Islom Karimov uchun 11 million 147 

ming 621 saylovchi yoki saylovchilarning 91,90 foizi ovoz berdi. O„zbekiston Xalq 

---

 

44 

demokratik  partiyasidan  nomzodi  ko„rsatilgan  Abdulhafiz  Jalolov  uchun  505  ming 

161 saylovchi yoki 4,17 foiz saylovchi ovoz berdi. 

O„zbekiston  Respublikasining  «O„zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  saylovi 

to„g„risida»gi  Qonunining  35-moddasiga  muvofiq,  O„zbekiston  Respublikasi 

Markaziy  saylov  komissiyasi  Islom  Abdug„aniyevich  Karimovning  O„zbekiston 

Respublikasi Prezidenti lavozimiga saylanganligi to„g„risida qaror qabul qildi. 

2007-yil 23-dekabr kuni O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi bo„lib o„tdi. 

Saylov muqobillik asosida mamlakatimiz Konstitutsiyasi va saylov qonunchiligida 

belgilangan  demokratik  tamoyillarga  to„la  muvofiq  tarzda  o„tdi.  Unda  O„zbekiston 

Xalq  demokratik  partiyasi,  O„zbekiston  «Adolat»  sotsial-demokratik  partiyasi, 

Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati – O„zbekiston Liberal-dekmokratik partiyasi, 

shuningdek, saylovchilar tashabbuskor guruhidan nomzodlar ishtirok etdi.  

14  ta  saylov  okrugi,  8266  ta  saylov  uchastkasi  aloqa  vositalari,  kompyuter  va 

orgtexnika,  saylov  qonunchiligi  me‟yorlariga  oid  adabiyotlar  bilan  ta‟minlandi. 

Mamlakatimizning  barcha  hududlarida  okrug  va  uchastka  saylov  komissiyalari 

a‟zolari  uchun  o„quv  seminarlari  tashkil  etildi.  Saylovchilar,  avvalo,  birinchi  marta 

ovoz berayotgan saylovchilarning huquqiy savodxonligini oshirish maqsadida saylov 

komissiyalari tomonidan ko„plab uchrashuvlar, seminarlar, jumladan, televideniye va 

bosma ommaviy axborot vositalaridan keng foydalangan holda o„tkazildi. 

Shuningdek, saylov jarayonining qariyb 23 ming 300 nafar kuzatuvchi ishtirokida 

kuzatib  borilishi  ham  saylovning  ochiq  va  oshkora  o„tishini  ta‟minladi.  Beshta 

xalqaro  tashkilot  –  MDH,  EXHT,  SHHT,  YevrAzES,  IKT,  30  dan  ortiq  xorijiy 

mamlakatlardan  kelgan  kuzatuvchilar,  shuningdek,  O„zbekiston  Respublikasi 

Prezidentligiga  nomzod  ko„rsatgan  siyosiy  partiyalar  va  saylovchilar  tashabbuskor 

guruh vakillari  saylovni kuzatib bordi. Bundan  tashqari, saylov  jarayonini  yoritishda 

300 nafarga yaqin mamlakatimiz va xorijiy jurnalistlar ishtirok etdi. 

O„zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi yakunlariga ko„ra, Islom Karimov 13 

million  8  ming  357  yoki  saylovda  qatnashgan  saylovchilar  umumiy  sonining  92,1 

foizi  ovozini  oldi.  Asliddin  Rustamov  468  ming  64  ovoz  –  ovoz  berishda  ishtirok 

etgan saylovchilar umumiy sonining 3,17 foizi, Akmal Saidov 420 ming 815 ovoz  – 

2,85  foizi,  Dilorom  Toshmuhamedova  434  ming  111  ovoz  –  2,94  foizi  miqdorida 

ovozga ega bo„ldi. Bunda byulletenlarning 2,94 foizi haqiqiy emas, deb topildi.  

O„zbekiston  mustaqilligining  tarixan  qisqa  davri  mobaynida  erishilgan  yutuqlar 

bevosita  Islom  Abdug„aniyevich  Karimov  nomi  bilan  bog„liq.  Buni  quyidagilarda 

ko„rish mumkin: