Huquqshunoslik

Mehnat munosabatlarini huquqiy tartibga solish

Ishga qabul qilish vaqtida ishga kirayotgan shaxsdan: pasport yoki uning o‘rnini bosuvchi boshqa hujjat, 16 yoshgacha bo‘lgan shaxslardan tug‘ilganlik haqidagi gu- vohnoma, turar joyidan ma’lumotnoma, mehnat daftar- chasi, harbiy xizmatga huquqlilardan harbiy bilet yoki harbiy hisobda turganlik haqida guvohnoma, maxsus ish bajaruvchilardan mutaxassisligi bo‘yicha ish faoliyati to‘g‘risida diplom yoki guvohnoma va boshqa tegishli hujjatlar so‘raladi.

V b o b. Mehnat huquqi asoslari ⁸⁵

Ish beruvchi shu ishxonada besh kundan ortiq ishla- gan barcha xodimlarga mehnat daftarchasini tutishi shart. Xodim ish boshlagan kundan mehnat shartnomasi tuzilgan deb hisoblanadi. Ishga qabul qilish to‘g‘risida ish beruvchi buyruq bilan rasmiylashtiradi.

Ish beruvchining xohishiga asosan sinov muddati o‘rnatiladi. Dastlabki sinov muddati uch oydan oshib ketishi mumkin emas. Sinov muddatida ishlagan davr mehnat stajiga kiritiladi.

Dastlabki sinov muddati tugagunga qadar har bir taraf ikkinchi tarafni uch kun oldin yozma ravishda ogohlantirib, mehnat shartnomasini bekor qilishga haq- lidir.

Mehnat shartnomasi deganda mehnat jarayonidagi ij- timoiy va ishlab chiqarish omillarining jami tushuniladi.

Ijtimoiy omillarga mehnat haqi miqdori, ish vaqti- ning, ta’tilning muddati va boshqalar kiradi.

Ishlab chiqarish omillariga — texnika, sanitariya, gigiyena va boshqalar kiradi.

Mehnat shartnomasi shartlari o‘zgartirilishi, bekor qilinishi asoslari mehnat qonunlarida ko‘rsatilgan.

Mehnat shartnomasi asosida ish beruvchi xodim roziligisiz, xodimning roziligi asosida, ish joyi o‘zgargan- ligi tufayli, boshqa doimiy ishga o‘tkazilganligi sababli, taraflarning kelishuvi bo‘yicha vaqtincha boshqa ishga o‘tkazish, xodimning tashabbusi bilan vaqtincha boshqa ishga o‘tkazish, ish beruvchining tashabbusi bilan vaq- tincha boshqa ishga o‘tkazish kabi bitimlar amalga oshirilishi mumkin.

Doimiy boshqa ishga o‘tkazish ish beruvchining buyrug‘i bilan rasmiylashtiriladi. Xodimga bu to‘g‘risida ma’lum qilinadi va tilxat olinadi.

Vaqtincha boshqa ishga o‘tkazish uning muddati ko‘rsatilgan holda buyruq bilan rasmiylashtiriladi.

O‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 97- moddasiga binoan mehnat shartnomasi quyidagi asoslar- da bekor qilinadi: 1) tarafning kelishuviga ko‘ra; 2) taraf-

⁸⁶ Huquqshunoslik

lardan birining tashabbusi bilan; 3) muddatning tugashi bilan; 4) taraflar ixtiyoriga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra; 5) mehnat shartnomasida nazarda tutilgan asoslarga ko‘ra; 6) yangi muddatga saylanmaganligi yoxud saylanishda qatnashishni rad etganligi munosabati bilan.

Agar mehnat shartnomasi xodimning tashabbusi bi- lan bekor qilinsa, xodim ish beruvchini ikki hafta oldin yozma ravishda ogohlantirishi lozim. Shu muddat o‘tgach, xodim ish beruvchidan u bilan hisob-kitob qi- lib, mehnat daftarchasini berishni talab qilishga haqli.

Ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartno- masi quyidagi: 1) texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o‘zgarishlar, xodimlar soni (shtati) yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib kelgan ishlar hajmining qisqarganligi yoxud korxonaning tu- gatilganligi; 2) xodimning malakasi yetarli bo‘lmaganligi yoki sog‘lig‘i holatiga ko‘ra bajarayotgan ishiga noloyiq bo‘lib qolishi; 3) xodimning o‘z mehnat vazifalarini muntazam ravishda buzganligi; 4) xodimning o‘z mehnat vazifalarini bir marta qo‘pol ravishda buzganligi;

5. 
   o‘rindoshlik asosida ishlaydigan boshqa xodimning ishga qabul qilinishi munosabati; 6) mulkdorning al- mashishi sababli korxona rahbari bilan tuzilgan mehnat shartnomasining bekor qilinganligi kabi asoslarda bekor qilinadi (MK, 100-modda).
   

O‘zbekiston Respublikasi Mehnat Kodeksining 100- moddasi birinchi va oltinchi bandi bilan mehnat shart- nomasi bekor qilinganda xodim ikki oy oldin yozma ra- vishda ish beruvchi tomonidan ogohlantiriladi.

Xodimning malakasi yetarli bo‘lmaganligini yoki sog‘lig‘i holatiga ko‘ra (100-moddaning 2-qismi, 2-bandi) kamida ikki hafta oldin ogohlantiriladi.

Agar xodim sog‘lig‘i holatiga ko‘ra bajarayotgan ish- ga noloyiq bo‘lib qolganligi aniqlansa, ogohlanti- rilmasdan ikki haftalik ish haqi miqdorida kompensatsiya to‘lanadi.

V b o b. Mehnat huquqi asoslari ⁸⁷

Mehnat shartnomasi xodim aybli xatti-harakatlar sodir etganligi munosabati bilan bekor qilingan hollarda ish beruvchi xodimni uch kun oldin xabardor qiladi yoki unga shunga mutanosib kompensatsiya to‘lanadi.

Mehnat shartnomasini muddat tugashi munosabati bilan taraflarning ixtiyoriga bog‘liq bo‘lmagan holatlar bo‘yicha ham bekor qilish mumkin.

Mehnat shartnomasini bekor qilish ishga qabul qilish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar tomonidan amalga oshi- riladi va buyruq bilan rasmiylashtiriladi.

Mehnat shartnomasi bekor qilingan kuni ish beruv- chi tomonidan xodimga uning mehnat daftarchasiga yozilgan shartnoma bekor qilinishi haqidagi buyruqning nusxasi berilishi shart.