Huquqshunoslik

Majburiyat huquqi

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 234-moddasiga binoan majburiyat — fuqarolik huqu- qiy munosabati bo‘lib, unga asosan bir shaxs (qarz- dor) boshqa shaxs (kreditor) foydasiga muayyan harakatni amalga oshirishga, chunonchi: mol-mulkni topshirish, ishni bajarish, xizmatlar ko‘rsatish, pul to‘lash va hokazo yoki muayyan harakatdan o‘zini saqlashga majbur bo‘ladi. Kreditor esa qarzdordan o‘zining majburiyatlarini talab qilish huquqiga ega bo‘ladi.

Majburiyat huquqining taraflari kreditor va qarzdor deb ataladi. Kreditor (bir shaxs yoki bir necha shaxslar) huquqqa ega shaxs hisoblanadi. Qarzdor (qarzdorlar) o‘z zimmasiga mas’uliyat olgan, burchni bajaradigan shaxs hisoblanadi.

IV b o b. Fuqarolik huquqi asoslari ⁶⁷

Majburiyatlar shartnomadan, ziyon yetkazish nati- jasida va fuqarolik qonunlarida ko‘rsatilgan boshqa asoslardan kelib chiqadi.

Majburiyatlar majburiyat shartlariga va qonun hujjat- lari talablariga muvofiq, bunday shartlar, talablar bo‘l- maganida esa ish muomalasi odatlariga yoki odatda qo‘yiladigan boshqa talablarga muvofiq darajada bajari- lishi kerak.

Majburiyatning bajarilishi neustoyka, garov, qarzdor- ning mol-mulkini ushlab qolish, kafillik, kafolat, zakalat hamda qonun hujjatlari yoki shartnomada nazarda tutil- gan boshqacha usullar bilan ta’minlanishi mumkin.

Qonun hujjatlari yoki shartnoma bilan belgilangan, qarzdor majburiyatni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kreditorga to‘lashi shart bo‘lgan pul summasi neustoyka hisoblanadi. Neustoyka jarima yoki penya shaklida bo‘ladi.

Qarzdor majburiyatlarni bajarmagan yoki lozim dara- jada bajarmagan hollarda to‘laydigan va qoida tariqasida, qat’iy pul summasida hisoblanadigan neustoyka jarima hisoblanadi.

Qarzdor majburiyatlarning bajarilishini kechiktirib yuborganida to‘laydigan va o‘tkazib yuborilgan muddat- ning har bir kuni uchun majburiyatning bajarilmagan qismiga nisbatan foiz bilan hisoblanadigan neustoyka penya hisoblanadi. Neustoyka to‘g‘risidagi kelishuv yoz- ma shaklda tuziladi.

Bir shaxsning boshqa shaxsga mol-mulkini yoki unga bo‘lgan huquqini majburiyatlarini ta’minlash uchun berishi garov hisoblanadi.

Garov zakalat, ipoteka, shuningdek, huquqlar garovi

tarzida amal qilishi mumkin.