Huquqshunoslik

Shartnomalar, ularning turlari

«Shartnoma» so‘zi keng ma’noga ega. Shartnoma deb fuqarolik huquqiy munosabatda ikki yoki bir necha shaxs- ning fuqarolik huquqlari va burchlarini vujudga keltirish, o‘zgartirish yoki bekor qilish haqidagi kelishuviga aytiladi. Shartnomalar bitimlarga o‘xshash ikki va ko‘p taraflama

⁷² Huquqshunoslik

bo‘lishi mumkin. Shartnoma majburiyatning kelib chiqishini isbotlovchi yuridik fakt, desak ham bo‘ladi. Chunki majburiyatlar shartnomalardan kelib chiqadi.

Fuqarolar va yuridik shaxslar shartnoma tuzishda erkin harakat qiladilar. Agar qonunda ko‘rsatilmagan bo‘lsa, shartnoma tuzishga birovni — shaxslarni maj- bur qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. Demak, shartnomaning asosiy shartlaridan biri taraflarning xohishi bilan belgi- langan asosda tuzilishidir.

Shartnomaning sharti taraflar kelishuvida bosh- qacha tartib belgilab qo‘yilmaganligi tufayli qo‘lla- niladigan me’yor (dispozitiv me’yor)da nazarda tutilgan hollarda taraflar o‘zaro kelishib, uning qo‘lla- nishini bekor qilishlari yoki unda nazarda tutilganidan boshqacha shartni belgilashlari mumkin. Bunday kelishuv bo‘lmaganda shartnomaning sharti dispozitiv me’yor bilan belgilanadi.

Shartnoma bo‘yicha taraf o‘z burchlarini bajarganligi uchun haq olishi yoki unga boshqa muqobil to‘lov to‘lanishi lozim bo‘lsa, bunday shartnoma haq evaziga tuzilgan shartnoma bo‘ladi.

Shartnoma tuzilgan paytidan boshlab kuchga kiradi va taraflar uchun majburiy bo‘lib qoladi.

Agar taraflar o‘rtasida shartnomaning barcha muhim shartlari yuzasidan shunday hollarda talab qilinadigan shaklda kelishuvga erishilgan bo‘lsa, shartnoma tuzilgan hisoblanadi.

O‘zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksining 366-moddasiga binoan shartnomalar uchun ma’lum bir shakl belgilab qo‘yilgan bo‘lmasa, shartnoma bitimlar tuzish uchun nazarda tutilgan har qanday shaklda tuzi- lishi mumkin.

Bir yoki bir necha muayyan shaxsga yuborilgan, yetarli darajada aniq bo‘lgan va taklifni kiritgan shaxs- ning o‘zini taklif yo‘llangan va uni qabul qiladigan shaxs bilan shartnoma tuzgan deb hisoblash niyatini ifoda etadigan taklif oferta hisoblanadi.

IV b o b. Fuqarolik huquqi asoslari ⁷³

Oferta yuborilgan shaxsning uni qabul qilganligi haqidagi javobi aksept hisoblanadi.

Aksept to‘liq va pisandasiz bo‘lishi kerak.

Agar shartnomaning mazmunidan boshqacha tartib anglashilmasa, u kimoshdi savdosini o‘tkazish yo‘li bilan tuzilishi mumkin. Shartnoma kimoshdi savdosida g‘olib chiqqan shaxs bilan tuziladi.

Shartnoma qanday shaklda tuzilgan bo‘lsa, uni o‘zgartirish yoki bekor qilish to‘g‘risidagi kelishuv ham, basharti qonun hujjatlaridan, shartnoma yoki ish muo- malasi odatlaridan boshqacha tartib kelib chiqmasa, shunday shaklda tuziladi.