Hujayra yadrosi, tuzilishi, vazifalari

Xromosomalarning faol qismlari. Geteroxromatin va euxromatin.

Xromosomaning uzunligi bo'yicha uning irsiy jihatdan faolligi bir xil emas, xromosomalarni maxsus buyoqlar bilan bo'yalganda, uning ayrim qismlari to'q bo'yalib, boshqa qismlari esa och bo'yaladi, ya'ni geteroxromatin va euxromatin hosil qiladi. Geteroxromatin qismida xromosomalar qattiq spirallashgani uchun to'q bo'yaladi, bu yerda asosan nofaol genlar joylashgan. Euxromatin qismida esa faol genlar joylashadi va bu yerda xromosomalar spirallashishi bo'shroq bo'ladi. Shuning uchun och bo'yaladi.

22. 
    Xromosomaning nozik tuzilishi.
    

59-rasm. Xromosomaning tarkibiy qismlari

23. 
    Xromosomaning kimyoviy tarkibi.
    

Xromatin murakkab kimyoviy tarkibga ega. Uning tarkibida DNK, maxsus xromosoma oqsili – gistonlar, RNK bo‘ladi. DNK, oqsil va RNK miqdori 1:1,3:0,2 nisbatda ekanligi aniqlangan. Keyingi ma’lumotlarga ko‘ra xromatin tarkibida 1 % ga yaqin lipidlar, Mg, Mn ionlari borligi aniqlangan. Xromatin tarkibidagi DNK xromatinning 30-40 % ini tashkil etadi. Xromatin tarkibidagi DNK ning uzunligi va molekulyar massasi turli organizm hujayralarida turli xil bo‘ladi.

24. 
    Irsiyatning sitologik asoslari.
    

Xromosomaning doimiyligi to‘g‘risidagi fikr 1885-yilda Rabl tomonidan ta’kidlangan. Xromosomalarning individualligi to‘g‘risidagi gipoteza 1887-1907 yillarda Boveri tomonidan kiritiladi. Bularning barchasi irsiyatning sitologik nazariyasini yaratilishiga asosiy manba bo‘ldi. Asta-sekin hujayra biologiyasi genetikaning eng muhim masalalarini yechishda qo‘llanila boshlandi. 1896-yilda Vilson genetik hujayra biologiyasi to‘g‘risida fikr yuritadi va bu to‘g‘risidagi tekshirishlarni yadroning strukturasi bo‘lgan xromosomalarni irsiyatni o‘rganish bilan bog‘laydi. Shunday qilib, XX asrning boshida sitogenetika fani ilgari suriladi.

25.