Hujayra yadrosi, tuzilishi, vazifalari

Meyoz. Jinsiy hujayralarning shakllanishi, fazalari biologic ahamiyati.

Otalanish natijasida ota-ona hujayra yadrolarining qo'shilishi zigotadagi DNK va xromosomalar sonining ortishiga olib keladi. Demak, xromosomalar sonini kamayishiga olib keladigan mexanizm mavjud bo'lishi kerak. Bu mexanizm jinsiy hujayralarning yetilish jarayonida sodir bo'ladigan reduksion (reduksiya- kamayish) bo'linish – meyozdir. 1. Zigotali meyoz urug’lanishdan so'ng zigotada kechadi. Zamburug’ va ba'zi suvo'tlari uchun xos. Bularning hayot siklida gaplofaza ustunlik qiladi. Masalan: xlamidomonada suvo'ti hayot sikli deyarli faqat gametofit fazasidan iborat bo'lib, sporofit fazasi qisqa vaqtni egallaydi. 2. Gametali meyoz gametalar yetilishida sodir bo'ladi. Ko'p hujayrali hayvonlar va sodda organizmlarda uchraydi. Bularning hayot siklida diplofaza ustunlik qiladi. Gametalar qo'shilgandan keyin diploid zigota hosil bo’ladi. U bo'linib organizmdagi hamma diploid hujayralarni hosil qiladi. Birlamchi jinsiy hujayralar reduksion bo'linishga uchrab gaploid hujayralar hosil bo’ladi. Bularning qo'shilishidan diploid zigota hosil bo’ladi. 3. Oraliq yoki sporali meyoz yuksak o'simliklarda uchraydi. Sporalar hosil bo'lish vaqtida, ya'ni sporofit va gametofit fazalari orasida sodir bo'ladi. Predmeyotik (meyozdan oldingi) interfaza mitozning interfazasidan farq qilib, DNK replikatsiyasi jarayoni oxirgacha o'tmaydi. DNKning 0,3-0,4 foizi meyoz profazasida replikatsiyalanadi.

18. 
    Reduksion, ekvatsion bo’linish fazalari.
    

Meyoz ketma-ket keladigan stadiyalardan iborat. Meyozning birinchi fazasi bo‘linishi reduksion bo‘linish, ikkinchi bo‘linish fazasi ekvatsion bo‘linish fazasi deb hisoblanadi. Fazalarni bir-biridan ajratish uchun I va II rim raqamlaridan foydalaniladi Profaza I. 5 ta stadiyadan iborat. Bu stadiyalar: leptatena, zigotena, paxitena, diplotena, diakinez. Stadiyalarning o‘tishi turli organizmlarda turli vaqtda o‘tadi. Leptotena. Bu stadiya nozik iplar stadiyasi. Zigotena – gomolog xromosomalarning konyugatsiyasi o‘tadi (sinapsis) Paxitena – qalin iplar stadiyasi ya’ni barcha gomolog xromosomalar konyugatsiya holatida bo‘ladi. Diplotena – ikkilangan iplar stadiyasi. Diakinez. Bu stadiyada xiazmalar soni qisqaradi, bivalentlar qisqaradi, yadro membranasi bilan bog‘liqligi yo‘qolib boradi. Yadro membrana yo‘qoladi. Bu stadiya hujayraning bo‘linishini boshlab beradi. Metafaza I. Bu fazada xromosomalar ekvatorial tekislikda joylashadi. Urchug‘ iplari bilan bog‘lanadi. Ekvatorial tekislikda xromosomalar birlashib turgan qismlari bilan joylashadi Anafaza I. Bu fazada xromosomalar qarama-qarshi qismlarga yo‘naladi. Qutblarga juft xromatidlar emas (mitoz kabi) gomolog xromosomalar yo‘naladi Telofaza I. Har bir qutb atrofida yadro qobig‘i, yadrocha tiklanadi. Bitta hujayrada ikkita yadro hosil bo‘ladi. Bularga diadalar deyiladi. Meyozning ikkinchi bo‘linishi ekvatsion bo‘linish davri bo‘ladi. Profaza II. Bitta hujayradagi ikkita yadro mustaqil bo‘linishga kirishadi. Bu faza xromatidlarning spirallanishi bilan bog‘liq. Profazaning oxirida yadro qobig‘i yo‘qoladi. Axromatik iplar shakllanadi. Metafaza II. Yadro qobig‘i yo‘qolganligi sabali hujayradagi xromosomalar ekvatorga yo‘naladi. Ekvatorda xromosoma sentromerli qismi bilan joylashadi. Axromatin duk iplari xromosomaning elkalariga birikadi. Anafaza II. Juda qisqa vaqtda o‘tadi. Qutblarga xromatidlar tortiladi. Har bir qutbda n xromatid va DNK 2s bo‘ladi. Telofaza II. Bitta hujayrada 4 ta qutb hosil bo‘ladi. qutblar atrofida yadro qobig‘i, yadrocha tiklanadi. 4 ta yadro hosil bo‘ladi. Bu yadrolarning har birida xromosoma soni va xromatid gaploid sonda bo‘ladi.

19.