Hujayra va gen ingenerligi

B₁₂ vitaminini olish va uni qo’llash
B₁₂ vitaminining dubyo bo’yicha bir yilda ishlab chiqarilish hajmi 9-12 ming kg ni tashkil qiladi. Undan 6500 kgi tibbiyot maqsadlari uchun foydalaniladi, qolgan qismi esa chorvachilikda qo’llaniladi. Vitamin B₁₂ ishlab chiqarish asosan propion kislotali bakteriyalarni o’stirishga asoslangan (Rossiyada, Buyuk Britaniyada, Vengriyada). Rossiya va Vengriyada mezofil va termofil metonogen bakteriyalardan ham foydalaniladi. Italiyada aktinomisetlar va shunga yaqin bakteriyalar asosida vitamin B₁₂ olinadi.
Vitamin B₁₂ ni olish uchun bakteriya anaerob muhitda, makkajo’xori ekstrakti solingan glukoza, kobalt tuzi, ammoniy sulfatli aralashmada o’stiriladi. Bijg’ish jarayonida hosil bo’lgan kislota ishqor eritmasi bilan neytrallashtiriladi, 72 soatdan keyin muhitga vitamin tarkibiga kiruvchi oraliq modda-5.6-DMB (5.6-dimetilbenzimidazol) solinadi.
Fermentatsiya 72 soatdan keyin tamomlanadi. Vitamin B₁₂ bakteriya hujayrasida to’planadi. Shuning uchun bijg’itish tamom bo’lgandan keyin separatsiya qilinadi, undan vitamin, pH 4.5-5.0 gacha nordonlashtirilgan suv bilan, 85-90⁰C da 60 min, stabilizator sifatida 0.25% li NaNO₂ solingan eritma bilan ekstraksiya qilinadi.
Vitamin B₁₂ ning suvdagi eritmasi sovutiladi, pH ni 5.0% li NaOH eritmasi bilan 6.8-7.0 gacha olib boriladi. Eritmaga oqsilni kaogulyatsiya qilish uchun Al(SO₄)₃ x18H₂O va suvsiz FeCl₃ qo’shiladi songra zich-filtr orqali filtrlanadi. Eritmani tozalash ion almashuvchi smolali SG-1 da olib boriladi, undan kobolaminning ammiak eritmasi bilan elyutsiya qilinadi. Keyin vitaminning suvdagi eritmasida organik eritmalar bilan qo’shimcha tozalash ishlari olib boriladi, parlantiriladi va kolonkada Al₂O₃ bilan tozalanadi. Ammoniy oksididan kobolamin suvli aseton bilan elyutsiya qilinadi.
Vitaminning suv-aseton eritmasiga aseton qo’shiladi va 3-4^oC, 24-48 soat ushlab turiladi. Cho’kmaga tushgan vitamin kristali filtrlanadi, toza aseton va tibbiyotda ishlatiladigan efir bilan yuviladi so’ngra vacuum-eksikatorda P₂O₅ ustida quritiladi. Ko-B₁₂ni parchalanib ketmasligi uchun hamma jarayonlar kuchli qorong’i qilingan xonalarda yoki qizil nurli yorug’likda olib boriladi. Shunday qilib, faqatgina CN-kobolamin oksidi aralashmasini olish mumkingina bo’lib qolmasdan, yuqori terapevtik samaraga ega bo’lgan vitaminning koferment ko’rinishini ham olish mumkin.
Rossiyaning mikrobiologiya sanoati kobalaminlarning turli xil ko’rinishdagi davolash preparatlarini ishlab chiqaradi: ampulada (CN-B₁₂ sterilizatsiya qilingan eritmasi bilan, 0.9% li NaCl eritmasi aralashmasi), tabletkada (CN-B₁₂ foliyevoy kislota bilan aralashmasi), (mukovit), tarkibida CN-B₁₂ mukoproteid shaklida tayyorlanib, dorixonalarda sotiladi.
Ampulada sotiladigan: kompolon, antianemin va gepovit kabi davolash preparatlarining-tarkibiga katta shoxli mollar jigarining suvdagi ekstrakti qo’shilgan. Rossiyada sanoat miqyosida vitamin B₁₂ ni propion kislotali bakteriyalardan olish yo’lga qo’yilgan va u tibbiyot talabini to’laligicha qondiradi. Sut achituvchi mahsulotlarni vitamin B₁₂ bilan boyitish maqsadida, toza holdagi propion kislotali bakteriyalar hamda sut zardobidan tayyorlangan konsentrat ko’rinishda foydalaniladi.
Chorvachilik amaliyotida ishlatish uchun vitamin B₁₂ ni termofil metan hosil qiluvchi bakteriya bilan aralashgan kulturalardan foydalaniladi. Korrinoidlar hosil bo’lishi faqat aralashgan kulturada emas, balki metan hosil qiluvchi bakteriyalarning toza kulturasidayam aniqlangan. Metan hosil qiluvchi bakteriyalarda korrinoidlarning miqdori quruq biomassada 1.0-6.5 mg gacha to’planadi.
Metan hosil qiluvchi bakteriyalarning aralash kulturasi yordamida ozuqa preparati B₁₂ vitamini (KMB-12) olish usuli ishlab chiqilgan.
B₁₂ –vitamini ozuqa konsentrati ishlab chiqarishning texnologik jarayonlari quyidagi asosiy bosqichlardan iborat:

• 
  Aseton-butilli bardalarni bijg’itish;
  
• 
  Metanli brajkani bijg’itish;
  
• 
  Brajkani quyultirish;
  
• 
  Quyultirilgan brajkani quritish;
  
• 
  KMB-12 preparatini joylash va qadoqlash.
  

Metanli bijg’ish uchun substrat sifatida aseton butilli va spirtli barda xizmat qiladi. KMB-12 vitamin B₁₂ (100 mg/kg preparatda) quruq konsentrati tarkibida boshqa bir qancha o’sishni tezlashtiruvchu moddalar ham bor. Ayniqsa, vitamin B₁₂ antibiotiklar, aynan biomitsinning, kichik miqdori bilan birgalikda ishlatilganda chorvachilikda yaxshi natijalar beradi.
Amerikada cho’chqa va parrandalar uchun maxsus ishlab chiqarilayotgan omuxta ozuqalarning hammasi vitamin B₁₂ bilan boyitiladi.
Vitaminlar guruhiga mikroorganizmlar orqali sanoatda olinadigan riboflavinni (vitamin B₂), ergosterinni (yog’da eriydigan vitamin D₂ olish uchun asosiy mahsulot hisoblanadi), korotinoidlarni va boshqalarni kiritish ham mumkin.