Hujayra va gen ingenerligi

L-lizinni ajratib olish va uning asosida yem-oziqa mahsuloti tayyorlash texnologiyasi
Lizin (alfa, epsilon-diaminokapron kislota) ning molekulyar massasi 146,19 Da. U suvda, kislotalarda, asoslarda yaxshi eriydi, spirtda qiyin erib, efirda umuman erimaydi. Lizin 224-225⁰C da parchalanib ketadi. Geksonal plastinkalar yoki rangsiz ninachalar tarzida kristallanadi. Struktura formulasi quyidagicha:

Lizin aminokislotasiodam va hayvon organizmida hazm bo`ladigan oqsilning biologik qimmatini belgilaydi,ovqat hazm fermentlarini ajratilishini,hujayraga kalsiy elementini tashilishini ta`minlab organizmda umumiy azot muvozanatini yaxshilaydi.Bu aminokislotani hayvonlarning ratsioni tarkibiga juda kam miqdorda(0,1-0,4 %) kiritish yem-oziqa tarkibidagi oqsilning o`zlashtirilish koeffisiyentini oshiradi va natijada yem-oziqa sarfini kamaytiradi.
Oziqa muhitini, texnologik jihozlarni va kommunikatsiyalarni tayyorlash hamda sterilizatsiyalash
Sanoat ishlab chiqarishi miqyosida biosintez jarayonini tashkil qilish uchun ishni mikrob shtammlarini keyinchalik foydalanish maqsadida dastlabki o`stirish materialini inokulyatorlarda yoki mikroblarni o`stirish apparatlarida o`stirishdan boshlanadi. Lizinni produsentlari uchun asosiy karbon manbayi sifatida oziqa muhitiga qand lavlagisi chiqindilari, sirka kislota yoki ularning aralashmasi solinadi. Azot manbayi sifatida ko`pincha ammoniy tuzlari va mochevina, shuningdek makkajo`xori ekstrakti, oziq-ovqat va non sanoati hamda kazein gidrolizatlari xizmat qiladi.
Kazein qoldig`i oziqa sifatidagi ahamiyatidan tashqari, mikrobning o`sish omili vazifasini ham bajaradi, shuningdek uning tarkibida auksotrof mutant uchun zarur bo`lgan aminokislotalar va vitaminlar ham uchraydi. Biosintezning me`yoriy chegarada ketishi uchun muhitga makroelementlar: kaliy, fosfor, magniy qo`shish kerak bo`ladi. Muhitga mikroelementlarni qo`shish talab etilmaydi, chunki ular makkajo`xori ekstrakti va achitqi gidrolizatlari tarkibida yetarli miqdorda uchraydi. Qand lavlagisi qoldiqlari tarkibida quruq modda (QM) hisobida 50 % gacha saxaroza bo`ladi. Makkajo`xori ekstrakti tarkibida esa, QM hisobida 48 % gacha shakar bo`ladi. Oziqa muhitining hamma komponentlari tarkibida amaliy jihatdan aminokislotalarning to`liq komplekti va biotin bo`ladi, natijada bu muhitda ishlab chiqarishda foydalanilayotgan shtammlargina emas, balki boshqa yovvoyi shtammlarning o`sishi va rivojlanishi uchun sharoit mavjud bo`ladi. Shu sababli biosintez jarayonini qat`iy aseptik sharoitlarda olib borish kerak bo`ladi. Fermentyorlar (inokulyatorlar) ni ishga tayyorlashda ishlab turgan qurilmalarni issiq va sovuq suv bilan yaxshilab yuviladi, keyin esa, apparatlar va kommunikatsiyalarni kuchli ravishda bug`lantiriladi. Sterilizatsiyani samarali bo`lishi uchun bug`lantirishni 135-140 ⁰C da olib borish kerak. Lekin sterilizatsiya rejimi qurilma va uning qismlarining qanday materiallardan tuzilganligiga bog`liq bo`ladi. Agar uning qandaydir qismi haroratga chidamli bo`lmasa, unda sterilizatsiyani «sovuq» xilidan foydalanib, qurilmaga ishlov berishda bakteroksid agentlar (formaldegid, fenolning ba`zi hosilalari, xlororganik birikmalar, beta-propiolakton) qo`llaniladi. «Sovuq» sterilizatsiyadan keyin qurilma steril suv bilan to, kimyoviy agentlarning qoldiqlaridan xolis bo`lgunga qadar yaxshilab yuviladi. Oziqa muhiti mahsulotlarini, shuningdek texnologik havoni tayyorlashni amalga oshirishda sterillash an`anaviy uslubda amalga oshiriladi. Muhitning eruvchi komponentlarini ma`lum darajagacha qizdiriladi va biroz shu sharoitda ushlab turiladi, keyin esa fermentatsiya harorati darajasigacha pasaytiriladi. Muhitning termolyabil komponentlarini, masalan qand lavlagisi chiqindilarini, oldindan 80 ⁰C gacha qizdirib va doimo aralashtirib turib sterilizatsiyalanadi. Haqiqiy sterilizatsiyani amalga oshirishda aralashmani bug` bilan 120-122 <sup>0</sup>C da qisqa muddatda ushlab turiladi. Sovitilgan eritma siqilgan steril havo bilan birgalikda oldindan tayyorlab qo`yilgan fermentyorga yuboriladi. Muhitning qolgan barcha komponentlari fermentyorga yo`naltirilishdan oldin ketma-ket ravishda shu apparatning o`zida yoki unga paralel joylashgan aralashtirgichli reaktorda tegishli haroratga yetkazilib 1 soat ushlab turib sterillanadi. Produsentni o`stirish apparatida va fermentyorda ko`pik so`ndiruvchi (odatda sintetik tabiatli) modda qo`shib qattiq rejimda (harorat va davomiyligi jihatidan) alohida sterillanadi.