Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

3 -§ .  Hayvonot  va  o ‘simliklar  dunyosi  muhofazasi
1972-yilgi  Insonni  o 'ra b  turuvchi  atro f-m u h it  m uam m olari  bo'yicha 
Stokgolm   konferensiyasida  m a’qullangan  prinsipga  m uvofiq,  Yer  zaxi- 
ralari,  shu jum ladan,  havo,  suv,  yer yuzasi,  hayvonlar,  o'sim liklar hozirgi 
va  kelgusi  avlod  m anfaatlari  uchun  jiddiy  rejalashtirish  va  boshqarish 
y o'li  bilan  m uhofaza  etilishi  zarur.
U m um iy strategiya nohukum at tashkilot  —  X alqaro tabiatni  va tabiiy 
zaxiralam i  saqlash  ittifoqi  tom onidan  ishlab  chiqilgan  va  1982-yilda 
«Jahon  tabiatni  saqlash  strategiyasi»  harakat  dasturi  sifatida  chop  etil­
gan.  Hujjatni  tayyorlash  jarayonida  h u k u m atlar  va  xalqaro  tashkilotlar 
bilan  ko'plab  m aslahatlashuvlar  o'tk azilg an .  «Jahon  tabiatni  saqlash 
strategiyasi»ning  m aqsadi  o 'z   zaxiralarini  tartibga  solishda  hukum atlar- 
ga  samarali  usullarni  tak lif etish yo'li  bilan  tirik  zaxiralam i  saqlab  qolish 
natijasida  barqaror  rivojlanishga  erishishlariga  ko'm aklashishdan  ibo­
ratdir.  «Strategiya»  m uhim   ekologik jaray o n lam i  va  tuproqni  tiklash  va 
m uhofaza etish,  oziq  m oddalam i  qayta  ishlash,  suvni  tozalash,  biologik 
xilma-xillikni  saqlash  kabi  o'zin i  o 'zi  saqlab  qolish  tizim larini  q o 'llab - 
quw atlashga  yo'naltirilgan.  Aksariyat  m uhim   hayotiy jaray on lar  aynan 
an a  shularga  bog'liqdir.  H ayvonlar  va  o'sim liklarning  m uayyan  turlari, 
shuningdek,  ekotizim dan  foydalanishni  q o 'llab -q u w atlash n i  t a ’minlash 
vazifasi  qo'yilm oqda.
B unday  m aqsadlarga  iloji  b o rich a  tezro q   erishish  kerak  b o 'lad i. 
Y em ing  o 'z   aholisini  m oddiy  n e ’m atlar  bilan  t a ’m inlash  im koniyatlari 
tobora  kamayib  borm oqda.  O 'rm o n la m in g   kesib  yuborilishi  va  ulardan 
n o to 'g 'ri  foydalanish  oqibatida h ar yili  m illionlab to n n a  tuproq yo'qolib 
borayotir.  Sanoati  rivojlangan  m am lakatlam ing  o'zidagina  im o ratlar va 
y o 'llar  qurilishi  tufayli  h ar  yili  uch  m ing  kvadrat  kilom etr  hajmdagi 
qishloq  xo'jalik  m aydonlari  foydalanishdan  chiqm oqda.
«Strategiya»da o 'z  m aqsadlarini  ro'yobga chiqarishning m uhim  vosi­
talaridan biri sifatida tabiiy zaxiralar to'g'risidagi qonunchilikning takom il- 
lashtirilishi k o'zda tutilgan.  D avlatning yanada sam arali va keng qamrovli 
bo'lgan   ichki  ekologik  huquqini  yaratish  zarur.  D avlatlar tabiatning  bar­
cha unsurlari o 'z a ro  ham jihat, bir-biriga bog'liq,  butun atrof-m uhit yaxlit 
global  tizim dan  iborat  ekani  faktini  tushungan  holda siyosat  yuritganda- 
gina  tabiatning jam iki  xilma-xil  dunyosi,  shu  jum lad an,  insoniyat  ham  
yashab  qolishini  t a ’m inlashga  erishish  m um kin.
Qayd  etilgan  tashkilot  T abiat  um um jahon  xartiyasini  ham   tayyorla­
gan bo'lib,  u  1982-yili  B M Tning  Bosh Assam bleyasi  tom onidan  m aqul- 
langan  va  tantanali  ravishda  e ’lon  qilingan.  M azkur xartiyada  tirik  zaxi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ralardan  ularning  tiklanish  im koniyatidan  ortiq  darajada  foydalanilm as- 
lik  tu p ro q   hosildorligini  saqlash  va  oshirib  borish,  zaxiralar,  shu ju m la ­
d an ,  suv  iloji  boricha  qayta  ishlanishi  v a  ulardan  qaytadan  foydalanish, 
qayta tiklanm aydigan zaxiralam i katta tejam korlik asosida ishlatish zarur- 
ligi  qayd  etilgan.
H ayvonot  va  o 'sim lik  dunyosiga  bag'ishlangan  konvensiyalar  ichida
1972-yilgi  U m um jahon  m adaniyati  va  tabiat  m erosini  m uhofaza  qilish 
to 'g 'risid ag i  konvensiyani  qayd  etish  m aqsadga  muvofiqdir.  U  alo h id a 
aham iyatga  ega  tabiat  m ajm ualarini,  y o 'q o lib   borayotgan  hayv on ot  va 
o'sim lik   turlari  mavjud  joylarni  m uhofaza  qilish  borasida  h am korlikni 
t a ’m inlashga.qaratilgan.  1983-yilgi  T ropik  o 'rm o n la r to 'g 'risid agi  bitim  
esa o 'sim lik lar dunyosi  m uhofazasiga bag'ishlangan.  1973-yilgi Y o 'q olib 
ketish  xavfi  ostida  bo'lgan  yow oyi  fauna  va  flora  turlari  bilan  xalqaro 
savdo  to 'g'risidagi  konvensiyaning  dunyo  m iqyosidagi  aham iyati  beqi- 
yos  b o 'lib ,  un d a  bunday savdo  ustidan  nazorat  qilishning  asoslari  belgi­
lab  berilgan.
K onvensiyalarning aksariyati  hayvonot  dunyosi turlari —  kitlar,  ty u ­
len lar,  o q   ay iq lar  m uhofazasiga  b ag 'ish lan g a n .  Bu  b o ra d a  n o m la - 
nishidanoq  m azm un-m ohiyati anglashilib turgan  1992-yilgi  Biologik xil- 
m a -x illik   to 'g 'r is id a g i  konvensiyani  a lo h id a   qayd  etish   o 'r in lid ir. 
S huningdek,  1979-yilgi  K o'chib  o 'tay o tg an   y ow oyi  hayvonlar  turlarini 
m uhofaza  qilish  to'g'risidagi  konvensiya  ham   m uhim   aham iyatga  ega­
dir.