Hozirgi zamon xalqaro huquqi nazariyasi asoslari

10-§.  Xalqaro  huquq  va  milliy  huquqiy  tizim
Xalqaro  huquq  dunyodagi davlatlar irodasining  kelishuvi  natijasidir. 
Milliy  huquqiy  tizim  esa,  bir  davlat  doirasidagi  huquqiy  normalarning 
yig'indisidir.  Xalqaro  huquq  ham,  milliy  huquq  ham  huquqning  turli 
xil  darajada  namoyon  bo'lishidir  hamda  huquqning  ikki  mustaqil  tizi­
mini tashkil etadi.  Ular o'zaro bog'liq va bir-biriga o'zaro ta ’sir ko'rsatadi. 
Shu  bilan  birga,  ular o'rtasida  muayyan  farqlar  mavjud.
1  Qarang:  Yevropada  Xavfsizlik  va  H am korlik  Tashkilotining  insoniylik  m ezonlari  /  
M as’ul  m uharrir A.X.  Saidov.  —  Т .,  2002.  — 166-b.
;  O 'zbekiston  Respublikasi  va  inson  huquqlari  bo'yicha  xalqaro  shartnom alar /   M as’ul 
m uharrir A.X.  Saidov.  —  Т.,  2002.  —  48—74-b.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Xalqaro  huquq  milliy  huquqiy tizim dan  quyidagi jihatlari  bilan  farq 
qiladi.
Birinchidan,  xalqaro  huquq  normalari  o'ziga  xos  usulda  shakllana­
di.  Agar  milliy  huquq  normalari  bir  davlat  organlari  tom onidan  qabul 
qilinsa,  xalqaro  huquq  normalari  xalqaro  huquqning  subyektlari  (dav­
latlar,  xalqaro  tashkilotlar)  tom onidan  yaratiladi.
Ikkinchidan,  xalqaro huquq o‘z  mohiyati bilan milliy huquqiy tizim ­
dan  farq  qiladi.  Agar  milliy  huquq  norm alari  muayyan  bir  davlatning 
m azm un-m ohiyati  va  tabiatini  namoyon  etsa,  xalqaro  huquq  normalari 
umuminsoniy  va  um umdemokratik  xususiyat  kasb  etadi.
Uchinchidan,  xalqaro  huquq  milliy  huquqdan  o‘z  subyektlari  tarkibi 
bilan  ham farq qiladi.  Agar milliy huquqning subyektlari jismoniy va yuridik 
shaxslar hamda davlat organlari bo‘lsa, xalqaro huquq subyektlaiga, awalam- 
bor,  davlatlar hamda xalqlar va  millatlar,  xalqaro tashkilotlar kiradi.
T o'rtinchidan,  xalqaro  huquq  o'zining  tartibga  solish  obyekti  bilan 
ham  ajralib  turadi.  Agar  milliy  huquq  normalari  bir  davlat  doirasidagi 
ijtimoiy  m unosabatlarni,  shu  jum ladan  chet  el  elementi  bilan  bog‘liq 
munosabatlarni  tartibga  solsa,  xalqaro  huquq  normalari,  aw alam bor, 
davlatlararo  munosabatlarni  yoki  kengroq  m a’noda  davlatlararo  tizim 
subyektlari  o'rtasidagi  munosabatlarni  tartibga  soladi.
Beshinchidan,  xalqaro  huquq  o ‘z  faoliyati  ko‘lami  va  vositalari  bi­
lan  ham  milliy huquqdan  farq  qiladi. Agar milliy huquqning harakati  va 
uning  qo'llanishi  muayyan  bir  davlatning  ijroiya  va  sud  organlari  bilan 
bog'liq  bo'lsa,  xalqaro  huquq  normalarining  harakat  qilish  mexanizmi- 
da  esa  ijroiya  va  sud  organlari  yo'qdir.  Xalqaro  huquq  normalariga  ri­
oya  qilish  davlatlar tom onidan  bevosita yoki  bilvosita  majburlash  orqali 
amalga  oshiriladi.  Amerikalik  professor  M.Makdugal  xalqaro  munosa- 
batlarda  majburlashning  quyidagi 
to'rtta  vositasini  ko'rsatgan:  1)  diplo­
m atic   shu  jum ladan  kuch  bilan  tahdid  qilish;  2)  mafkuraviy;  3)  iqti­
sodiy;  4)  harbiy.  Shu  vositalar  orqali  xalqaro  huquq  normalarini  baja­
rish  ta ’minlanishi  mumkin.