Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Iqlim o ‘zgarishi va cho'llashish. 
C ho'llashish q it’a miqyosidagi ekologik 
m u am m o bo'lib, 100 dan ortiq m am lakatlarga bevosita daxldordir.
C ho 'llashishning bosh sababi inson bo'lib, uning m ehnati natijasida 
yer m ahsuldorligi o'zgaradi. C ho'llashishning ikkinchi sababi qurg'oqchil, 
yarim qurg'oqchil yoki nam garchilik kam bo'lgan rayonlarda kuzatiladigan 
uzoq va qisqa m uddatli iqlim tebranishlaridir. Q uruqlikning deyarli uchdan 
bir qism ini qurg'oqchilikka uchragan yerlar tashkil etadi va bu yerlarda 
Y er yuzi aholisining oltidan bir qismi hayot kechiradi.
C ho'llashish issiqxona sam arasining kuchayishi natijasida iqlim ning 
o'zgarishi, biologik tu rlar xilma-xilligining kamayishi va xalqaro suvlar- 
ning ifloslanishi kabi boshqa ekologik m uam m olar bilan bog'langan.
C ho'llashishning asosiy sababi inson va inson faoliyatidir. Q urg'oqchil 
yerlardan intensiv foydalanish, o'sim liklar dunyosidan ayovsiz foydala­
nish, tu p ro q va sham ol eroziyalarining oldini olm aslik asta-sekin ch o 'lla- 
shishga olib keladi. Iqlim ning tabiiy o'zgaruvchanligi cho'llashish jarayoni- 
ni tezlashtiradi. Q urg'oqchilikning tez-tez bo'lib turishi tuproqning yem i- 
rilishiga va qurg'oqchil iqlimli rayonlarning cho'llashishiga kuchli t a ’sir 
ko'rsatadi.
T uproq yemirilishi sharoitida so'nggi o 'n yilliklar ichida yog'inlar m iq­
dori 20—40 % kamaygan Shimoliy Afrikaning Saxel mintaqasida cho'llashish, 
ayniqsa, yaqqol nam oyon bo'ldi. Y og'inlam ing kamayishi o'sim liklarning 
o'zgarishiga sabab bo'ldi. K o'p yillik o 'tlar bir yillik o'sim liklar bilan al- 
m ashdi, butalar o 'z o 'm in i o't-o'sim liklariga berdi va hokazo.
C ho'llashish iqlim o'zgarishlariga ham regional, ham global m iqyosda 
t a ’sir ko'rsatadi.
188

---

Ushbu oqibatlarning ta ’siri cho'llashishga uchragan rayon chegarasidan 
tashqariga chiqadi: u regional iqlim va atmosfera sirkulyatsiyasini o ‘zgartiradi. 
Bu o ‘z navbatida qurg‘oqchil iqlimli rayonlam ing degradatsiyasini tezlash- 
tirib yuborishi m um kin. C ho'llashish iqlim ning global o'zgarishiga ham
ta ’sir qilishi m um kin. M asalan, o'sim lik qoplam ining siyraklashishi, tu p ­
roq sifatining pasayishi uglerodning k o'pro q hosil bo'lishiga olib keladi, 
natijada o'sim liklar ko'paygan uglerodlarni qayta qabul qilib ular biom as­
sasining ko'payishiga olib keladi. Iqlim ning global o'zgarishi cho'llashishga 
ta ’sir ko'rsatishi m um kin. H arorat, bug'lanish va yog'inlarning o'zgarishi 
rayonlar bo'y icha turlicha kechadi. N atijada cho'llashish b a ’zi rayonlarda 
kuchayishi, boshqalarida susayishi m um kin.