Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

0 ‘zbekiston Respublikasida choMlashishga qarshi kurashning milliy
dasturi. 
R espublikam izda cho'llashishga qarshi kurash choralari quyida- 
gilardan iborat:
1. Yerlar degradatsiyasining hajmini qisqartirish yoki uning oldini olish.
2. Qism an degradatsiyaga uchragan yerlarni qayta tiklash.
3. C ho'llashishga duchor bo'lgan yerlarni qayta tiklash.
O 'zbekiston respublikasining barqaror va bir tekis rivojlanishining asos-
laridan biri cho'llashishga qarshi qaratilgan chora-tadbirlardir. Cho'llashishga 
qarshi kurash dasturi uch qism dan tashkil topgan:
a) cho'llashishga qarshi o'tkaziladigan chora-tadbirlar;
b) tabiiy m uhit holatini va nazoratini kuzatish sistem asini tashkillashti- 
rish;
v) cho'llashishning oldini olishga qaratilgan ilmiy loyihalar tuzish.
4.1 .Cho'llashishga qarshi chora-tadbirlar.
4.2. Eroziyaga qarshi tadbirlar.
Cho'llashishga qarshi kurashning m uhim omillaridan biri tashkiliy xo'jalik 
va agrotexnik tadbirlar hisoblanadi. Bular tuproqning yuza qatlam ini yem i- 
rilishdan (buzilishidan) to'xtatishga qaratilgan tadbirlar bo 'lib, eroziyaga 
uchragan yerlarning unum dorligini oshirishi m um kin. Eroziyaga uchragan 
yerlarda qishloq xo'jalik ekinlarini ekishning agrotexnik tarkibiy qism ini 
ham shular tashkil etadi.
Ana shu tadbirlar orasida m uhim o'rinni almashlab ekish egallaydi. Kuchli 
eroziyalarga uchragan sug'oriladigan yerlarda va o 'rtacha va kuchli sham ol- 
lar ta ’siri ostida bo'lgan yerlarda vegetatsiya davri uzoq cho'ziladigan ekin- 
lardan tashkil topgan almashlab ekish yaxshi natija beradi.
Qum li, tupro g'i oson yuviladigan xavfli joylarda eni 9 m etrli dukkakli 
g'alla ekinlaridan tashkil topgan polosalar tashkil etib, ular eni 30m kela­
digan g 'o 'z a yoki boshqa asosiy ekinlar bilan navbatlashib ekilishi lozim.
Shamol tuproqning yuza qismini oson uchirib ketadigan joylarda baland
189

---

b o ‘yli ekinlarni har 25—30 m da navbatiab ekish m aqsadga muvofiqdir. 
Kuchli sh am ollar boMib turadigan yerlam i 1—2 m arta q o ‘shim cha sug‘orib, 
tuproq yemirilishini ushlab to ‘xtatib turish mumkin. Bundan tashqari g‘o ‘za, 
poliz va sabzavot ekinlari ham da kartoshkadan tashqari barcha ekinlarni 
ekish m e ’yorini oshirish, q o ‘shim cha organik va m ineral o ‘g ‘itlar solish, 
sideratlardan foydalanish ham tu p ro q strukturasini yaxshilaydi, tuproqda- 
gi biologik m assani kuchaytiradi, xullas, tuproqning eroziyaga chidam li- 
ligini oshiradi.
Texnikaviy xo‘jalik tadbirlardan biri ekinlar ekiladigan yerlar m ikrore- 
lyefi holatlarini doim o nazorat qilib turishdir. Ekish va ekilgan ekinlarni 
qayta ishlashda qiyalam ing optim alligini e ’tiborga olish lozim.
L a lm ik o r y erla rn i suv e ro z iy a s id a n asrash u c h u n qiya jo y la rn i 
ko‘ndalangiga haydash, polosali ch u q u r qilib yum shatish, kuzgi shudgor- 
larni m olalash va egatlar olib chiqish lozim.
Yaylovlami ekologik depressiyalardan saqlash va ularning mahsuldorligini 
oshirishning muhim tadbirlaridan biri — bu yaylovlarda mol boqishni tartibga 
solib turish ham da fitomeliorativ tadbirlam i qoMlashdir. C h o ‘l, yaylovlami 
fitom elioratsiya qilishning nazariy asoslari QorakoMchilik ilmiy tekshirish 
instituti ham da Botanika instituti xodimlari tom onidan asoslab berilgan.
Y aqin kelajakda 0 ‘zbekistonda 3,1 mln. gelitar yer yoki yaylovlarning 
15 % ini tubdan yaxshilash dasturi tuzilgan.