Hozirgi o’zbek

Шевага хос сўзлар (диалектизмлар). Қўлланиш доираси чегараланган, яъни айрим маҳаллий шеваларда ишлатиладиган сўзлар шевага хос сўзлардир. Шевага хос сўзлар тилнинг маҳаллий кўринишидир. Масалан, ул (ўғил), ҳўжак, гўсала (бузоқ), мўрча (чумоли, ҳаммом), занги, шоти (норвон), такия (ёстиқ), довучча (ғўра, ўрик), сапча (пишмаган қовун).
Шевага хос сўзларни шевашунослик ўрганади. Ўзбек тили шевалари 3 га бўлинади.

1. 
   Қорлуқ-чигил-уйғур шевалари. Бу гуруҳга шаҳар шевалари (Тошкент, Фарғона, Андижон, Наманган) киради.
   
2. 
   Ўғиз шевалари. Хоразм, Қорақалпоғистон ва Туркманистон ўзбеклари шу гуруҳга мансуб.
   
3. 
   Қипчоқ шевалари. Бу шевага мансублар й товушини ж тарзида айтишади. Шунинг учун ж ловчилар деб юритилади.
   

Ҳозирги ўзбек адабий тили Тошкент, Фарғона шеваларига асосланган.
Шевага хос сўзлар бадиий асарларда маълум жойга хосликни ифодалаш, асар персонажларининг ўзига хос нутқини бериш мақсадида қўлланилади. Улар бадиий асарлар орқали адабий тилга ўтиб, кенг истеъмол сўзига айланиши мумкин.
Ўзлашма сўзлар. Сўзлар тилнинг ўзига хослиги ва бошқа тиллардан кирганлигига кўра иккига бўлинади: а) ўз қатлам; б) ўзлашма қатлам.
Асли шу тилнинг сўзи бўлган сўзлар ўз қатлам сўзларидир: бош, қош, кўз, ол, бер, қўй, кел, кет, бек каби. Ўз қатлам сўзлари қуйидаги хусусиятларга эга: кўп маънолилик ўз қатламга хос бўлади, мавҳум тушунчаларни билдирмайди, бир, икки, қисман уч бўғинли сўзлардан иборат бўлади, икки ва ундан ортиқ унли ва ундош ёнма-ён келмайди, сўз ўзаги талаффуз қилинганда товуш ўзгариши юз бермайди. Масалан, Самарқанд, ғишт сўзлари талаффуз қилинганда товуш тушади, мактаб сўзи талаффуз қилинганда б товуши п га айланади. Демак булар ўзлашма сўзлардир. Тилдаги феъллар, сонлар, тақлид сўзлар ўз қатламга хос бўлади.
Бошқа тиллардан кирган сўзлар ўзлашма сўзлар дейилади. Масалан, парта, перо, бокс, солдат-рус тилидан, каптар, гўшт, ғишт, гул, пешона-форс-тожик тилидан, кимё, таълим, муаллим, китоб-араб тилидан ўзлашган сўзлардир.