Hozirgi o’zbek

Аниқ (соф) келаси замон феъли. Келажакда аниқ бажариладиган ҳаракатни билдиради. Феъл ўзагига -жак, -ажак қўшимчасини қўшиш ва туслаш билан ҳосил бўлади: боражакман, келажакман.

Келаси замон гумон феъли. Ҳаракатнинг бажарилиши гумон эканлигини билдиради. Феъл ўзагига -р (-ар) қўшимчасини қўшиш ва туслаш билан ҳосил бўлди: ўқирман, борарман.

Келаси замон мақсад феъли. Нутқ сўзланиб турган пайтдан кейин бажарилиши мақсад қилинган ҳаракатни билдиради. Феъл ўзагига -моқчи, -диган қўшимчаларини қўшиш ва туслаш билан ҳосил бўлади: ўқимоқчиман, ишлайдиганман.



Феълларда шахс-сон
Феълдан англашилган ҳаракатнинг бажарувчиси-грамматик шахс маъносини ифодаловчи шакллар шахс-сон дейилади.
Грамматик шахс I шахс-сўзловчи, II шахс-тингловчи, III шахс-ўзга? Грамматик шахс грамматик сон (бирлик ва кўплик) билан биргаликда ифодаланади.
Шахс-сон махсус қўшимчалар орқали ифодаланади. Феълларнинг шахс-сон қўшимчаларини олиб келиши тусланиш дейилади.
Феълнинг биринчи ва иккинчи шахси фақат кишиларга, учинчи шахси эса кишиларга ва барча жонли ва жонсиз предметларга нисбатан ишлатилади.
Ўзбек тилида тусланишнинг қуйидаги шакллари мавжуд.
Биринчи гуруҳ
Бирлик Кўплик
I шахс -ман -миз: ёзаман, ёзамиз
II шахс -сан -сиз: ёзасан, ёзасиз
III шахс -ди ди (лар): ёзади, ёзадилар
Иккинчи гуруҳ
I шахс -м -к: ёздим, ёздик
II шахс -нг -нгиз: ёздинг, ёздингиз
III шахс - лар: ёзди, ёздилар.
Учинчи гуруҳ
Бирлик Кўплик
I шахс -ай (айин) -айлик: борай, борайлик
II шахс -гин -ингиз: боргин, борингиз
III шахс -син -синлар: борсин, борсинлар
Бу шакллда кўпроқ истак маъноси ифодаланади.
Шахс-сон қўшимчаларининг биринчи гуруҳи қадимий ҳисобланади.
Шахс-сон шаклларида бирининг ўрнида иккинчисининг қўлланиш ҳолатлари учрайди.
а) кўплик ўрнида бирлик қўлланилади: сизлар-сенлар;
б) бирлик ўрнида кўплик: биз биламиз-мен биламан;
в) II шахс ўрнида I шахс: Эртага дарсга келамиз (келасиз)
г) II шахс ўрнида III шахс: Бизникига келсинлар (келинг).


Феъл майллари
Ҳаракатнинг воқеликка муносабатини ифодалайдиган шакллар феъл майллари дейилади. Феъл майллари ҳаракатнинг бажарилишини реал борлиқ билан боғланганлигини билдириб, ҳаракат бажарилишини, буйруқ-истак, шарт ва мақсад маъноларини ифодалайди.
Феъл майллари қуйидагилар.

1.