Hozirgi o’zbek

Илтимос, ялиниш ифодалайди: Ҳазратим уни кечиринг (Ч.)

Маслаҳат ифодалайди: Етти ўлчаб, бир кес. (Мақол)

Буйруқ гапларда оҳанг кучли бўлса гап охирида ундов белгиси қўйилади. Буюрилган ишни ўз вақтида қил! Оҳанг кучсиз бўлса гап охирида нуқта қўйилади. Кўпинча маслаҳат маъноси ифодаланган буйруқ гаплар охирида нуқта қўйилади. Ўқишга кирай десанг, кўп ўқи.
Буйруқ гапларнинг кесими буйруқ майлининг II шахс шаклида бўлади. Баъзан III шахс шаклида ҳам келади. Шанбаликка ҳамма чиқсин. Дарак, сўроқ ва буйруқ гаплар – ҳис-ҳаяжонсиз гаплар ҳисобланади. Ундов гаплар ҳис-ҳаяжонли гаплардир.
Ундов гап
Кучли ҳис-ҳаяжон билан айтиладиган гап ундов гап дейилади. Масалан, Ҳаёт қандай гўзал!
Ундов гаплар дарак, сўроқ ва буйруқ гапларнинг ҳис-ҳаяжон билан айтилишидан ҳосил бўлади. Ундов гаплар охирида ундов белгиси қўйилади.
Ундов гапларда оҳангнинг роли катта. Ундов гаплар даъват, ундаш, тилак-истак, шодлик, тантана афсусланиш маъноларини ифодалайди.
Ундов гаплар қуйидагича ҳосил бўлади:

1. 
   Ундов сўзлар ёрдамида: О, гўзаллигини қара!
   
2. 
   Ҳис-ҳаяжон оҳанги ёрдамида: Она! Меҳрибон она!
   
3. 
   Қандай, қанча, нақадар, наҳотки сўзлари ёрдамида. Қандай жозибали куй!
   

Ундов гапларда сўроқ маъноси ҳам бўлса тиниш белгилар қуйидагича қўйилади:
а) сўроқ мазмуни кучли бўлса олдин сўроқ, кейин ундов белгиси қўйилади: Нимага қаққайиб турибсан?!
б) Ҳис-ҳаяжон мазмуни кучли бўлса олдин ундов, кейин сўроқ белгиси қўйилади: Қани бу ерда инсоф, қани бу ерда адолат деган нарса!? (Ҳ.Ҳ.)
Гапнинг тузилишига кўра турлари.
Гаплар бир ёки икки грамматик асосдан (эга ва кесим) иборат бўлади. Шунга кўра гаплар иккига бўлинади: содда гаплар, қўшма гаплар.
Содда гаплар битта грамматик асосдан иборат бўлади. Ўктам Тошкентдан келди. Қўшма гаплар икки ёки ундан ортиқ грамматик асосдан ташкил топади. Ўқитувчи келди ва дарс бошланди. Аввал ўйла, кейин сўйла. (Мақол).
Содда гаплар грамматик асоснинг (бош бўлакларнинг) иштирокига кўра икки хил:

1.