Hozirgi oʻzbek adabiy tili. Mavzu: Kontekstual sinonimiya

Hozirgi oʻzbek adabiy tili.

Mavzu:Kontekstual sinonimiya

Reja:

1.Kontekstual sinonimiya nima?

2.Kontekstual sinonimiya lisoniy hodisami yoki nutqiy?

Kontekstual sinonimiya – til birligi sifatida oʻzaro sinonim boʻlmagan leksemalarning maʼlum kontekst doirasida(demak,nutq ichida) sinonimik munosabatga kiritilishi.

Sinonimik munosabat lisoniy maʼno bilan nutqiy maʼno orasida voqe boʼlsa, kontekstual sinonimiya(nutqiy sinonimiya )deb nomlanadi.

Nutqiy sinonimlar – nutqning u yoki bu turiga xoslanishi bilan oʻzaro farqlanadigan sinonimlar.

Masalan: ozgina, picha,xiyol,jinday,

qittay, jichcha.

Ushbu qatordagi ozgina leksemasi barcha nutqiy koʻrinishlarda, qolganlari esa soʻzlashuv uslubida qoʻllanadi.

Kontekstual sinonimiya rang-barang boʻlib,nutqda muhim vazifa bajaradi.Bunday sinonimik munosabat nutqning oʻzida voqelanadi,shu aniq nutqdan(matndan) tashqarida yoʼqqa chiqadi.

Masalan,Ulugʻbek Hamdamning “Ota” romani haqida gapirganda, har gal U.Hamdam deb qaytaraverish uslubni buzadi.Shu sababdan kontekstual sinonimiyaga murojaat qilinadi.

Bir oʻrinda adib deyilsa ,bir oʻrinda yozuvchi, yana birida muallif deb ishlatiladi.Yuqoridagilar lugʻaviy birlik sifatida sinonim emas,lekin maʼlum bir kontekst doirasida oʻzaro sinonim boʻladi.

Kontekstual sinonimiya:

Chinni va kosa soʻzlarining leksik maʼnolari bir xil emas:”chinni turli buyumlar yasashda ishlatiladigan oq loy”ni, kosa esa shu materialdan yasalgan “idish”ni anglatadi,shunga koʻra ular sinonim hisoblanmaydi.

Ammo ayrim shevalarda chinni leksemasi “kosa” maʼnosida ishlatiladi.Binobarin,shu shevaga xos kontekst ichida u kosa leksemasining sinonimiga aylanadi.Masalan:Xoljonbika xitoyi chinnida moy olib keldi.

Xulosa oʻrnida aytish mumkinki, kontekstual sinonimiya nutqiy hodisa boʻlib,nutqning ogʻzaki va yozma shakllarida voqelanadi.

Eʼtiboringiz uchun rahmat.