Ўзбекистон Республикасининг «Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси тўғрисида»

Ижтимоий реабилитация қилиш чора-тадбирлари асосан ҳуқуқбузарликлардан жабрланган шахсларга қўлланилади ва қуйидаги турларга бўлинади:
- ҳуқуқий;
- ижтимоий;
- психологик;
- тиббий;
- педагогик;
- қонун ҳужжатларида белгиланган бошқа турдагилар.
Ижтимоий мослаштириш чора тадбирлари асосан ҳуқуқбузарлик содир этган ёки содир этишга мойил бўлган шахсларга нисбатан қўлланилади. Бунда ушбу шахсларга жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор нормалари ва қоидаларини сингдиришга қаратилган тарбиявий таъсир этилади.
2. Ғайриижтимоий хулқ-атвор. Хулқ-атвор шахснинг маънавий-ахлоқий ва тарбиявий сифатларини ифодалайдиган унинг юриш-туриши ҳамда турмуш тарзи ҳисобланади.
Ғайриижтимоий хулқ-атвор ўз моҳиятига кўра ҳуқуқбузарлик ҳисобланмайди ва бунинг учун жавобгарлик белгиланмаган. Бироқ ғайриижтимоий хулқ-атвор ҳуқуқий негилистик характерга эга бўлганлиги учун келгусида ҳуқуқбузарлик содир этилишига олиб келадиган асосий омил ҳисобланганлиги учун бундай феъл-атворга эга бўлган шахсларга нисбатан профилафтик таъсир этиш мақсадга мувофиқ.
Ғайриижтимоий хулқ-атворга қонуний никоҳсиз эр-хотин бўлиб яшаш, кўп қаватли уйларда яшаб, баланд овозда мусиқа оҳангларини эшитиб, қўшниларнинг тинчини бузиш ёки шундай оқибатни келтириб чиқарувчи бошқа машғулотлар билан шуғулланиш, оилада низоли ва жанжалли вазиятларни юзага келтириш, спиртли ичимликка ружу қўйиш, жамоат жойларида спиртли ичимлик истеъмол қилган ҳолда юриш, кишиларни уруштириб қўйиш каби ҳаракатларида, асосли сабаб бўмасдан жамоат транспортларида қарияларга, ногиронларга ёки ҳомиладор аёлларга жой бермаслик ёки маҳаллада уюштириладиган оммавий ҳашарларда иштирок этмаслик кабилар киради.
3. Ҳуқуқбузарлик. Мазкур нормада ҳуқуқбузарликка нисбатан ўзига хос таъриф берилган бўлиб. Ушбу тушунчага кўра ҳуқуқбузарлик сифатида Жиноят ва Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексларда жавобгарлик белгиланган айбли ғайриҳуқуқий қилмиш (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик)лари назарда тутилган.
Жиноят кодекси билан тақиқланган, айбли ижтимоий хавфли қилмиш (ҳаракат ёки ҳаракатсизлик) жазо қўллаш таҳдиди билан жиноят деб топилади (ЖКнинг 14-моддаси).
Маъмурий ҳуқуқбузарлик деганда қонун ҳужжатларига биноан маъмурий жавобгарликка тортиш назарда тутилган, шахсга, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва эркинликларига, мулкчиликка, давлат ва жамоат тартибига, табиий муҳитга тажовуз қилувчи ғайриҳуқуқий, айбли (қасддан еки эҳтиетсизлик орқасида) содир этилган ҳаракат еки ҳаракатсизлик тушунилади (МЖтКнинг 10-моддаси).
Одатда, ҳуқуқбузарлик дейилганда юқоридагилардан ташқари, фуқаровий, интизомий ва конституциявий ҳуқуқбузарликлар ҳам тушунилади. Бироқ бундай ҳуқуқбузарликлар учун маъмурий ҳуқуқбузарлик ва жиноятдан фарқли равишда аниқ санкцияланган жавобгарлик мавжуд бўлмайди. Қолаверса, фуқаровий, интизомий ва конституциявий ҳуқуқбузарликлар ўз моҳиятига кўра профилактик таъсир этишни талаб этмайди.