|
АҚШ тажрибаси
Сўнгги ўн йилликларда Қўшма Штатларда аҳолининг кўпайиши кузатилди. Демографик муаммоларга демократия ва ижтимоий адолат тамойилларига риоя қилиш, шунингдек, инсон ҳуқуқларини ҳурмат қилиш орқали ечимини топиш кўзда тутилган. Фуқароларга бола туғиш масаласида тўлиқ танлаш эркинлиги берилади, яъни ҳар бир оиланинг қарорини хурмат қилиш ва ҳар қандай мажбурлаш чоралари истисно қилинади.
Болали оилаларга, оила сиёсати дастурлари асосида минтақавий ва корпоратив турли хил солиқ имтиёзлари ва кредитлар шаклида билвосита ёрдам кўрсатилади. АҚШда оилани давлат томонидан молиявий қўллаб-қувватлашнинг фаол чоралари қуйидагилар:
- хар бир болага стандарт солиқ имтиёзлари ва кредитлар;
- болаларни парвариш қилиш хизматлари учун тўланадиган солиқ имтиёзлари;
- асраб олганлик учун солиқ имтиёзлари ва бошқалар.
Умуман, ривожланган мамлакатларда давлат ҳокимияти органларининг фаолияти туғилишни рағбатлантиришга қаратилиб, фақат иқтисодий чоралар билан тартибга солиш амалга оширилса, ривожланаётган мамлакатларда ажратилган ресурслар туғилишни камайтириш мақсадида, оилани режалаштириш хизматлари самарадорлигини оширишга йўналтирилади.
Республикадаги замонавий демографик тенденциялар глобал тенденциялар фонида энг мақбули ҳисобланади. Биринчидан, дунёда туғилишнинг кенг миқёсда пасайиши ва аҳолининг чуқур камайиши билан республикада аҳолининг йиллик ўсиши 1,5-1,6% ни ташкил етадиган ўртача кенгайтирилган кўпайиш мавжуд бўлиб, бу мақбул демографик вазиятни сақлаш учун norma ҳисобланади. Иккинчидан, дунёнинг кўплаб ривожланган мамлакатларида аҳолининг қариши кузатилса, Ўзбекистон фақат демографик қарилик остонасида. Бу факт бизга ички пенсия тизимининг молиявий барқарорлигини сақлашга имкон беради.
4. Демографик жараёнларни бошқаришда хориж тажрибасини қўллаш истиқболлари
Демографик ривожланишнинг ҳозирги босқичида Ўзбекистон аҳолининг ёш таркиби жиҳатидан нисбатан қулай имкониятларга эга. Мамлакат аҳолисининг энг фаол гуруҳлари – меҳнатга лаёқатли ёшдаги одамлар, репродуктив ёшдаги аёллар сонидир.
Ўзбекистонда “демографик имкониятлар ойнаси”ни қўлдан бой бермаслик имконини берадиган ислоҳотларнинг асосий йўналишлар қуйидагилардан иборат:
1) инсон капитали сифатини ошириш чора-тадбирлари-таълим ва соғлиқни сақлаш соҳасидаги ислоҳотлар;
2) аҳолининг иқтисодий имкониятларини кенгайтириш, бандлик сиёсати ва мамлакатдан самарали фойдаланиш. меҳнат салоҳияти;
3) республиканинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда бозор ислоҳотларини ривожлантириш ва маҳаллий аҳолининг тарихий ва маданий анъаналарини сақлаш.
Ўзбекистоннинг ҳозирги “демографик имкониятлар ойнаси” шароитида Ветнам тажрибасини қўллаш мақсадга мувофиқ ҳисобланади.
2011 йилдан ҳозирги вақтгача бўлган даврда амалга оширилиб келаётган демографик сиёсати яъни, иш билан таъминлаш, турар жой, ижтимоий таъминот, ўқитилган ишчиларнинг етишмаслиги, туғилишдаги жинслар нисбатидаги номутаносиблик, шаҳар ва қишлоқ жойлари ўртасидаги номутаносиблик ва бошқалар бўйича пайдо бўлган бошқа муаммолар мамлакатнинг демографик имкониятларидан фойдаланиш қобилиятидан фойдаланиш ҳамда аҳоли репродуктив саломатлигини сақлаш, ўсмирлик даврида исталмаган ҳомиладорликнинг олдини олиш, скринингни кучайтириш, гендер тенгликни рағбатлантириш ва мамлакатнинг барқарор ривожланишига алоҳида эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ.
Шунингдек, кутилаётган демографик ўзгаришлар учта ижтимоий аҳамиятга эга соҳага – ижтимоий хизматлар ва аҳолини ижтимоий ҳимоя қилиш, соғлиқни сақлаш тизими ва меҳнат бозорига энг катта таъсир кўрсатади.
Шу билан бирга, аҳолининг тез қариш кўрсаткичлари бутун пенсия тизимини қайта кўриб чиқилиши керак бўлган энг муҳим муаммолардан бирига айланади. Ҳозирги, нисбатан паст пенсия ёшини ошириш, пенсия тизимини такомиллаштириш йўлидаги биринчи қадам бўлиши мумкин.
Бундан ташқари, кекса аҳолининг ўсиши ўз навбатида, соғлиқни сақлаш хизматларига талабнинг тез ортиб боришига хизмат қилади. Шу билан биргаликда, бу омил аҳолининг ушбу қатламлари учун тиббий ёрдам харажатларининг кўпайиши билан боғлиқ муаммоларни кучайтиради. Ёши катта аҳолининг кутилаётган ўзгариши уларни ижтимоий ҳимоя қилиш ва ижтимоий хизматлар кўрсатиш соҳасидаги талабларининг ошишида ҳам намоён бўлади.
Хулоса ўрнида шуни таъкидлаш керакки, Ўзбекистон Республикасида кейинги ўттиз йил ичида аҳоли сонининг сезиларли ўсиши, ёш таркибидаги ўзгаришлар кузатилади. Ушбу кутилган ўзгаришларнинг баъзилари бошланган ва сезиларли бўлиб бормоқда.
Демографик ривожланиш туфайли мамлакат келажакда кўплаб муаммоларга дуч келишини олдини олиш мақсадида, ҳозирдан уларни ҳал этиш учун аниқ қадамлар қўйиш, хусусан, демографик ривожланиш истиқболлари ва юзага келиши мумкин бўлган оқибатларини таҳлил қилиш,
ушбу оқибатларни ҳар томонлама баҳолаш, шунингдек уларнинг салбий таъсирини олдини олиш ёки камайтириш, келгусида демографик имкониятлардан мақбул фойдаланиш учун зарур чораларни кўриш ва уларни самарали амалга ошириш мақсадга мувофиқдир.
Юқоридагиларни инобатга олиб, қуйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш тавсия этилади:
1)
Do'stlaringiz bilan baham: |
