Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги

Oddiy differensial tenglamalarga keltiriladigan fizik masalalar 
Aktamov F.S, G’aybulov Y.Sh. (Samarqand Davlat arxitiktura-qurulush 
instituti) 

---

277 
Yechish.
ipning eng pastki nuqtasi
esa uning ixtiyoriy
nuqtasi bo’lsin. Ipning
qismini qaraymiz. Bu qism uchta kuch ta’siri
ostida muvozanatda bo’ladi: 
1)
nuqtada urunma bo’yicha ta’sir etuvchi va
o’qi bilan burchak
tashkil qiluvchi taranglik kuchi ; 
2)
nuqtadagi gorizantal ta’sir etuvchi taranglik kuchi ; 
3)
Ipning pastga vertikal yo’nalgan og’irligi
, bunda
yoyning
uzunligi, esa ipning chiziqli solishtirma og’irligi. 
taranglik kuchini gorizantal va vertikal tashkil etuvchilariga ajratib,
muvozanat tenglamasini yozamiz: 
,
Ikkinchi tenglamaning hadlarini birinchi tenglamaning mos hadlariga
bo’lib, 
(1) 
tenglikni hosil qilamiz. 
Endi izlangan egri chiziqning tenglamasini
ko’rinishda
yozish mumkin deb faraz qilaylik. Bu yerda
topish kerak bo’lgan
noma’lum funksiya, uni
ekaniga e’tibor beramiz.
Demak, 
(2) 
bunda
(2) tenglikning ikkala tamonini bo’yicha differensiallaymiz: 
(3) 
Ammo
ekanligi ma’lum. Bu ifodani (3) tenglamaga
qo’yib, izlangan egri chiziqning differensial tenglamasini hosil qilamiz: 
Bu tenglama noma’lum funksiyaning birinchi va ikkinchi tartibli
hosilalari orasidagi bog’lanishni ifodalaydi. 

---

278 
Dars jarayonida noan’anaviy usullarini qo’llash va ularni tashkil etish 
uslublari 
1
O‘ROLOVA O., 
2
SUYUNOV R. GADAEV S
1,2 
SamQXI AL o‘qituvchislari SamDAQI 
 
Bu kabi boshqotirma o’yinlar qiziqarli bo’lib, talabalarni kitob o’qishga, 
mustaqil bilim olishga undaydi. Talabaning dars davomidagi faoliyati darsdan 
so’ng ham davom etadi. Ana shu faoliyatdan foydalangan holda o’qituvchi yangi 
dars mavzusini oldindan aytishi, kerakli jixozlar va ayrim ma’lumotlar tayyorlab 
kelishlarini taklif kilishi mumkin. 
Masalan, talabalarga oldindan kelgusi darsimizda biz taxminiy mavzular 
aytib, dars uchun talabalar kerakli jihozlar: darslik, matbuot materiallari, 
qo’shimcha adabiyotlar, ma’lumotnoma manbalar, chizg’ich, rasmlar, jadvallar va 
hokazolar. Natijada talabalarga darsga ma’lum tayyorgarlik bilan keladilar. Bu esa 
darsda vaqtni tejash va dars unumli bo’lishini ta’minlaydi. Chunki o’yin shartlari 
aniq va tez javob topishni talab qiladi. Bu bilan darsni o’yinlar tarzida tashkil qilish 
va qiziqarli o’tkazish imkonini vujudga keladi. Dars jarayonida talabalarning 
faolligi ortadi, erkin harakat qiladi, kutilgan natija samarali bo’ladi. Ayniqsa, o’yin 
jarayonida past o’zlashtiruvchi talabalar ham guruh tarkibida yoki o’rtog’idan 
ortda qolmaslik uchun harakat qilib, hamma qatori darsda qatnashadi. Bu esa 
albatta, ma’lum bilimlarni o’zlashtirish imkoniyati yaratilganidir.