|
Elektron kutubxonalar va kutubxona innovatsiyalarining roli
Islamov K.S. - SamDAQI “Axborot texnologiyalari” kafedrasi katta o’qituvchisi
Jamiyatni yangi sharoitda rivojlantirishning eng muhim omili - bu
dunyoda asosiy iqtisodiy resurslardan biri sifatida qaraladigan axborotdir.
Rivojlangan zamonaviy taraqqiyot davri axborotlashtirish jarayonini
belgilaydi. Axborot jamiyati - ko’plab ishchilar ishlab chiqarish, saqlash, qayta
ishlash, sotish va almashish, axborotni sotish bilan shug’ullanadigan, xususan,
uning yuqori shakli bo’lgan bilimlar bilan shug’ullanadigan jamiyatdir. Jamiyat va
iqtisodiyotni rivojlantirishning ushbu bosqichi quyidagilar bilan tavsiflanadi:
jamiyat hayotida axborot, bilim va axborot texnologiyalarining rolini
oshirish axborot texnologiyalari, aloqa va axborot mahsulotlarini ishlab
chiqarish va xizmatlar ko’rsatish bilan shug’ullanadigan kishilar sonining
o’sishi, ularning yalpi ichki mahsulotdagi ulushining o’sishi;
telefoniya, radio, televidenie, internet, shuningdek, an’anaviy va
elektron ommaviy axborot vositalaridan foydalangan holda jamiyatning
rivojlangan axborotlashuvi;
global axborot makonini yaratish: aholining samarali axborot
almashinuvi, ularning jahon axborot resurslaridan foydalanish, ularning axborot
mahsulotlarida va xizmatlarida o’z ehtiyojlarini qondirish.
Elektron demokratiyani, axborot iqtisodiyotini, elektron hukumatni,
raqamli bozorlarni, elektron ijtimoiy va biznes tarmoqlarini rivojlantirish.
Jamiyatni
rivojlantirishning
hozirgi
bosqichida
ilmiy-texnik
taraqqiyotning yutuqlaridan biri dunyoda, jumladan, Ozarbayjonda keng tarqalgan
elektron kutubxonalardir.
Zamonaviy sharoitda hech bir tashkilot o’z faoliyatining turli jihatlarini
doimiy ravishda takomillashtirmasdan rivojlanishi mumkin emas: yangi xizmatlar
yoki mahsulotlarni taqdim etish, yangi texnologiyalardan foydalanish, boshqaruv
amaliyotlarini yangilab borishi kerak.
Innovatsiya
taraqqiyotning
ajralmas
elementi
bo’lib,
ularsiz
kutubxonalar
ijtimoiy
jihatdan ahamiyatli tashkilot bo’lib qololmaydi,
raqobatbardosh xizmatlarni ko’rsatib, bozorda o’z pozitsiyalarini mustahkamlaydi.
Ilg’or ilmiy-tadqiqot institutini yaratish va jamiyatning axborot resurslarini
birlashtirish elektron kutubxonalarni yaratishga yordam beradi. Elektron
kutubxonada (EB) katta (keyinchalik butun dunyo bo’ylab) ma’lumotlar yig’ish
tarmoqlari orqali keng jamoatchilikka etkazib beriladigan elektron shaklda virtual
hujjatlar to’plamini tarqatish.
Elektron kutubxonalarning asosiy vazifalari axborot resurslarini
integratsiyalashuvi va ulardagi samarali navigatsiya hisoblanadi. Elektron
kutubxonalarning asosiy xususiyatlari:
Saqlanadigan ma’lumotlarning profilini, ya’ni foydalanuvchi uchun mavjud
bo’lgan axborot makonini shakllantirish kontseptsiyasining mavjudligi va uni
amalga oshirish siyosati;
Inventarizatsiya, shu jumladan kataloglash(keng ma’noda), ob’ektlar va
ularning turli assotsiatsiyalari, bu axborot makonini tashkil qiladi.
Raqamli kutubxonalarning afzalliklari:
212
samaradorlik - agar siz biror faylni topsangiz, “Tezkor klaviatura” ni
bosing va ekranda to’liq matn ko’rinadi;
bitta kirish nuqtasi - alifbo katalogidan maqolalarning shkafiga, ba’zi
nashrlarning zalidan boshqasiga o’tishga hojat yo’q;
samarali himoya qilish - kutubxonalar va kitobxonlar yirtilgan
sahifalar yoki sahifalar qirralari haqida shikoyat qilishdan yoki kitobni
trolleybusda kitobxon qoldirib ketishidan himoyalangan, ya’ni bu fond abadiy
yo’qoladi;
mavjud bo’lmagan ma’lumotlarning mavjudligi - kutubxonada
cheklangan miqdordagi yoki bitta nushada mavjud bo’lgan hujjatlarning soni
sezilarli darajada ko’proq foydalanuvchilar uchun mavjud bo’ladi;
faqat o’qibgina qolmay, balki tahrir qilish, ulash, qo’shish, pastki
kalitlarni kiritish, qayta tiklash va h.k. va ayni paytda elektron hujjat ekrandan
oddiy o’qish tashqari, tashqi ta’sirdan butunlay himoyalangan bo’lishi mumkin;
online kengaytirilgan qidiruv - katta hujjat nomlarini, muayyan
so’zlarni yoki iboralarni tez va sifatli tekshirish mumkin;
saqlashning qulayligi - adabiy fondlarni mashina o’qiydigan shaklda
saqlab qolish an’anaviy omborxonalarga qaraganda ancha arzonroq va qulaydir
(shu sababli joy va kutubxona makonidan tejash);
har doim yaqin - foydalanuvchiga vaqt va joyga, uning kutubxonasiga
qaramasdan ma’lumot oladi.
Shunday qilib, o’quvchi kutubxonaning uzoq foydalanuvchisi bo’lishi
mumkin. Bundan tashqari, u masofaviy ta’limning rivojlanishiga o’z hissasini
qo’shadi, shuningdek, zamonaviy o’quv jarayonining boshqa vazifalariga ham
javob beradi.
Elektron kutubxona, korporativ elektron kutubxonaning bir qismi
bo’lishi mumkin. Bitta kutubxona tomonidan yaratilgan bibliografik yozuvlar
Z39.50 protokoli orqali jamlangan katalog orqali taqdim qilinadi. Elektron
kutubxona mavjudligi nuqtai nazaridan kompyuterda o’qiladigan turli xil
resurslarni boshqaradi.
Elektron kutubxona nafaqat mavjud elektron resurs (mahalliy yoki uzoq)
bilan, balki mavjud bo’lgan bosma materiallarni “Elektron buyurtma berish”
texnologiyasidan, elektron shaklda va foydalanuvchini elektron resurslar bilan
yanada ko’proq qo’llab-quvvatlash texnologiyalaridan keng foydalanishi mumkin.
Elektron kutubxonalarning funktsiyalarini tushunishning ustuvorligi
mahalliy yoki uzoq foydalanuvchilarning elektron resursiga xizmat qilishi, uning
ehtiyojlarini qondirishi mumkin.
Kutubxona elektronlari uchun to’liq matnli hujjatlarning mavjudligi -
elektron bibliografik ma’lumotlar bazalaridan ajralib turadigan elektron kitoblar,
jurnallar mavjudligi xarakterlidir.
Ommaviy foydalanish uchun elektron resurslar turlari: ilmiy, o’quv,
kutubxona va ko’ngilochar materiallar, badiiy va ilmiy-texnika axborotlari,
ommaviy axborot vositalari(yangiliklar, televidenie), e’lonlar, reklama, elektron
tijorat, ishlab chiqarish, texnologik va moliyaviy axborotlarni eksperimentlar
avtomatlashtirish tizimi, ishlab chiqarish robotlarini loyihalash, boshqalar. Eriktual
resurslarning erkin, bepul, shareware, pulli, ommaviy kirishga yopiq, jumladan,
213
shaxsiy va yoki maxfiy axborot, moliyaviy va soliq haqidagi ma’lumotlar, shaxsiy
hayot uchun turlari.
Elektron kutubxonalar yaratilishi munosabati bilan kutubxonachilar va
foydalanuvchilarni elektron kutubxonalarda ishlash, elektron kutubxonalar, shu
jumladan masofadan turib o’qitish uchun tayyorlash vazifalari mavjud.
Axborot jamiyati shakllanish davrida kutubxonalarning roli juda katta. Ular:
- Fuqarolarga axborot va bilimlardan foydalanish huquqlarini ro’yobga
chiqarishga yordam berish;
- Mualliflik huquqi va boshqa huquqlarga rioya etilishi to’g’risidagi
axborotni ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning manfaatlarini ta’minlash;
texnologik jihatdan orqaga qolgan foydalanuvchilar uchun axborot
tarmoqlariga kirishni tashkil qilish.
Elektron kutubxonalar axborot jamiyatida kutubxona mavjudligining
tubdan yangi, istiqbolli va istiqbolli shakli ekanligi aniq ko’rsatilishi mumkin,
uning asosiy maqsadi kutubxona xizmatlarini yaxshilashdir. XXI asrda. ular jahon
kutubxonalari biznesining, barcha axborot faoliyati va axborot jamiyatining
rivojlanishining asosiy yo’nalishiga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
