Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

Сўз маъносини тушунтириш 
Сўзларнинг маъносини тушунтириш ўқувчилар луғатини бойитади, нутқини ўстиради. Бошланғич
синфларда ўқитиладиган фанларнинг атамалари ҳам тушунтирилиши лозим бўлган сўзлар қаторига 
киритилади. Атамаларнинг маъносини тушунтириш мазкур сўз англатган тушунчани яхши фаҳмлаб олишга 
ёрдам беради. Масалан, предмет атамасининг маъносинн тушунтприш билан ўқувчилар предмет кенг 

---

маънода қўлланишини, табиатдаги барча нарса, ҳодиса, тушунчалар предмет дейилишини билиб оладилар. 
Бу от, сифат, сон, феъл каби атамаларни тез фаҳмлаб олишда уларга ёрдам беради. 
Сўзнинг маъносини тушунтириш жуда кам вақт олиши ва дарснинг асосий мавзусидан ўқувчилар
диққатини чалғитмаслиги керак. Бунинг учун ўқитувчи ҳар бир дарсга тайёрланиш жараёнида маъноси 
тушунтирилиши лозим бўлган сўзларни, уни тушунтиришнинг энг қулай усулларини ва дарснинг қайси 
ўрнида тушунтиришни белгилаб олади. 
Уқиш китобларидаги матнларда биринчи марта учраган, болалар маъносини билмайдиган айрим 
сўзлар матнни ўқишдан олдин тушунтирилади.
Матнни ўқиш жараёнида сўз маъносини тушунтиришга чек қўйиш керак. Агар бирор сўзни матнни 
ўқиш вақтида тушунтириш зарурияти туғилса (матн мазмунидан ўқувчилар диққатини чалғитмай), шу сўз 
маъноси қисқача тушунтирилади.
Кўчма маънода ишлатилган образли сўзлар ва бадиий нутқ оборотлари матн ўқилгандан кейин 
тушунтирилади, чунки уларнинг маъноси матн мазмунидан, контекстдан яхши тушунилади. Айниқса, 
масаллар ўқилганда, ундаги аллегорик, кўчма маънода ишлатилган сўзларни асарни ўқишдан олдин ёки 
ўқиш жараёнида тушунтириб бўлмайди. 
Методикада сўзларни тушунтиришнинг қуйидаги усулларидан фойдаланилади: 
1. Сўзни контекст асосида тушунтириш. Бунда ўқувчилар тушунмайдиган сўз уларга тушунарли 
сўзлар 
қўлланган 
гап 
(ёки 
матн) ёрдамида тушунтирилади.