Ўзбекистон республикаси Олий ва ўрта махсус таълим

1. Атрофни ўраб олган муҳитни: табиатни, кишиларнинг ҳаёти ва меҳнат фаолияти, 
болаларнииг ўйини ва ўқиш фаолиятини, катталар билан муносабатни кузатиш. Табиатга, қурилишга, 
муассасага экскурсия вақтида болалар нарса ва ҳодисаларни кузатиш билан кўпгина янги ном ва ибораларни 
ўрганадилар, экскурсиялар юзасидан ўтказилган суҳбат вақтида уларнинг билими чуқурлаштирилади, айрим 
сўзлар маъносига аниқлик кпритилади. 
Уқувчилар луғатини ва нутқини бойитишда энг ишонарли манба бадиий асарлар ҳисобланади. Уқиш 
дарсларида ўқувчилар Ойбек, Ҳ. Олимжон, М. Шайхзода, Ғ. Ғулом, Ҳ. Ҳакимзода, Зулфия, Уйғун, 
А.Қаҳҳор, П. Мўмин, Қ. Муҳаммадий, Ш. Саъдулла, З. Диёр каби кўпгина сўз усталарининг асарларини 
ўқийдилар. Узбек тилини юксак бадиий образлар ёрдамида ўзлаштирадилар. Уқиш дарсида болалар луғати 
маълум мавзуларга оид сўзлар ҳисобига ҳам бойийди. Улар луғатига ахлоқий тушунчаларни ифодаловчи 
ёқимтой, ширинсўз, меҳрибон; ҳаққоний, ботир, мард, жасур; меҳнатсевар каби кўпгина сўзлар қўшилади. 
Матн устида ишлаш жараёнида кўп маъноли сўзларни, синонимлар, кўчма маънода ишлаталадиган 
сўзларни, баъзи фразеологик бирикмаларни билиб оладилар. 
Болалар мустақил ўқишга ўрганганларидан кейин улар луғатига китоб, газета, журнал материаллари 
катта таъсир қилади. Шунинг учун ҳам синфдан ташқари мустақил ўқиш ва унга раҳбарлик шакллари 
ў±увчилар луғатини бойитишнинг, нутқини ўстиришнинг энг муҳим манбаларидан ҳисобланади. 
Махсус машқлар ёрдамида грамматика ва орфографияни ўрганиш дарслари кўпгина сўз ва 
атамаларни ўзлаштиришга ёрдам беради; болалар предмет, белги, ҳаракат, саноқ, тартиб ифодалайдиган 
сўзларни билиб оладилар; бу дарсларда ўқувчилар луғати тартибга солинади, сўз туркумларини ўрганиш 
жараёнида гуруҳланади, сўз таркиби, сўз ясалиши, сўзларнинг ўзгаришиии ўрганиш билан эса луғатга 
аниқлик киритилади; улар ўрганган сўзларидан ўз нутқларида фойдалана бошлайдилар, натижада луғатлари 
фаоллашади. ´қувчилар луғати махсус луғавий-мантиқий машқлар ёрдамида ҳам бойийди, тартибга тушади. 
Булардан ташқари, кинофильм ва телевизор эшиттиришларининг матнлари, ўқитувчи ва бошқа 
мактаб ҳамда мактабдан ташқари муассасалар ходимларининг нутқлари ҳам ўқувчилар луғатини бойитиш 
ва такомиллаштириш манбалари ҳисобланади. 
Луғатни бойитишда турли луғатлар жуда фойдали қўлланмадир. Бошланғич синф ўқувчилари учун 
«Имло луғати» мавжуд. ´қитувчи маълумот учун ҳам, материал танлаш учун ҳам турли луғатлардан (ўзбек 
тилининг синонимлар, антонимлар, фразеологик луғатларидан, турли тефминологик луғатлардан) 
муваффақиятли фойдаланади.