Shriftlarning
В
turi (rf=l/10A)
Shriftning
Bel
0 ‘lchamlar
Shriftning o‘lchami, mm
parametrlari
gisi
nisbati
2,5
3,5
5
7
10
14
20
Bosh
harflar
va raqamlar-
ning baland
ligi
h
10/10
h
10
d
2,5
3,5
5
7
10
14
20
Yozma harflar
balandligi
hi
7/10 A
I d
0,18
2,5
3,5
5
7
10
14
Harflar, ra-
qamlar va
belgilar ora
sidagi masofa
a
2/10
h
2 d
0,5
0,7
1,0
1,4
2,0
2,8
4
Qatorlar qa
dami, kamida
b
17/10
h 17 d
6,0
8,5
12,0
17,0 24,0 34,0
So‘zlar va
sonlar orasi
dagi masofa,
kamida
e
6/10
h
6
d
1,1
1,5
2,1
3,0
4,2
6,0
8,4
H arf va raqam
chiziqlarining
yo‘g‘onligi
d
1/10
h
I d
0,25 0,35 0,5
0,7
1,0
1,4
2,0
Shriftlar
A va В
turlarga b o ‘lingan b o ‘lib, asosan,
В
turidan foydalaniladi.
Shriftning
В
turida harf va raqam chiziqlarining y o ‘g ‘onligi
d
ulaming
balandligi
h
ning 1/10 qismiga teng qilib olinadi. 2.5-jadvalda shriftning
В
turida o ‘lchamlar to ‘g ‘risida m a’lumotlar keltirilgan. Ushbu m a’
lumotlar asosida h arf va raqam lam i yozish 2.17-shaklda ko‘rsatilgan.
Eslatma:
Bitta chizmaga tegishli b o ‘lgan so‘z va jum lalarda barcha
yozuvlam ing chiziq yo ‘g ‘onligi bir xil b o ‘lishi lozim.
2.15-shakldagi yunon alifbosi harflarining nomi quyidagicha: 1 - al-
fa, 2 - betta, 3 - gamma, 4 - delta, 5 - epsilon, 6 - dzeta, 7 - eta, 8 - teta,
9 - yota, 10 - kappa, 11 - lambda, 12 - myu, 13 - nyu, 14 - ksi, 15 -
omikron, 16 - pi, 17 - ro, 18 - sigma, 19 - tau, 20 - psilon, 21 - fi, 22 -
ksi, 23 - psi, 24 - omega.
2.16-shaklda (qiyalatib yozilgan shriftning
В
tipdagi)
belgilaming
yozilishi k o ‘rsatilgan. Ulaming nomi quyidagicha: 1 - nuqta, 2 - ikki
nuqta, 3 - vergul, 4 - nuqta vergul, 5 - undov beglisi, 6 - so‘roq belgisi,
7 - qo‘shtimoq, 8 - cheksizlik, 9
- kvadrat va yumaloq qovuslar, 10 -
tenglik belgisi, 11 - yaxlitlangandan keyingi miqdor, mos keladi (mos-
lik), 12 - asimptota tengligi, 13 - asimtotik teng, 14 - taxminan teng, 15 -
kichik, 16 - katta, 17 -
kichik yoki teng, 18 - katta yoki teng, 19 - plus,
20 - minus, 21 - plus - minus, 22 va 23 - ko‘paytirish, 24 - bo‘lish, 25 -
foiz, 26 - gradus, 27 - minut, 28 - sekund, 29 - parallel, 30 - perpendi
kular, 31 - burchak, 32 - qiyalik, 33
- konuslik, 34 - kvadrat, 35 - yoy,
36 - diametr, 37 - kasr chizig‘i, 38 - nomer, 39 - dan -gacha, 40 -
o ‘xshash belgisi, 41 - yulduzcha.
H arf va raqamlaming eni k o ‘pi bilan shrift o ‘lchami
h
ga nisbatan
/гу=7/10 yoki shrift chizig‘i yo ‘g ‘onligi
d
ga nisbatan
h ,= ld
ga teng qiy-
matlarda olinadi.
Rus alifbosidagi bosh harflardan А, Ж, M,
Ы va Ю harflarining eni
I d
ga, Ф, HI va Щ harflarining eni 8
d
ga teng qilib olinadi. Qolgan harf-
lar va raqam lam ing (ld a n boshqa) eni
I d
ga teng b o ‘ladi. Kichik yozma
harflardan м, ы va ю lam ing eni 6
d
ga, ж ning eni
I d
ga va т, ф, in va щ
harflaming eni 8
d
ga teng bo ‘ladi. Qolgan harflaming eni esa 5
d
ga
tengdir (2.18- shakl).
Harflar va raqamlaming qatorlar asos chizig‘iga nisbatan 75° burchak
ostida qiyalatib yozilishi 2.17- shaklda ko ‘rsatildi.
Й, Ё, У harflarining ustki belgilari Д, Ц, Щ, E‘, X, harflarining pasti va
4 raqamining yon tomonidagi elementlari qatorlar va harflar oralaridagi
masofalar hisobiga yoziladi.
Ayrim harflar ketma-ket kelganda (masalan, Г va А, Г va Д, A va A, T
va JI, T va A va hokazo) ular orasidagi masofa kattalashib, so‘zdagi harf
lar ajralib qolgandek k o ‘rinadi. Shuning uchun bu oraliqlar kamaytirilib,
harf chizig‘i y o ‘g ‘onligiga teng qilib olinadi.
Agar bir so‘zda bosh va kichik harflar m avjud b o ‘lsa, ulam ing eni bir
xil qilib yoziladi. H arf va raqamlaming yozilish usulini o ‘rganish
masalasida, tanlab olingan shriftning balandligi b o ‘yicha
asosiy
o ‘lcham lam ing o ‘zaro nisbatini saqlagan holda, to ‘r chizib, ulam ing
o ‘m i belgilab chiqiladi. So‘ngra h arf va raqamlar qo‘lda yoki chizma as-
boblari yordamida qalamda ingichka chiziq bilan yozib chiqiladi. 7, 10,
14 o ‘lchamli shriftlaming yozuvlari to ‘mtoq uchli qalamda, kichik
o ‘lchamli shriftlaming yozuvlari esa o ‘tkir qilib chiqarilgan qalamda us-
tidan yurgizib chiqiladi. H arf va raqam lar yozilishlarining o ‘xshashligiga
qarab, ulam i bir nechta guruhga bo ‘lish mumkin. Bosh harflar va raqam
lar uch guruhga bo ‘linadi. Birinchi guruhga Г, Д, И, Й, JI, M, П, T, X, Ц,
Ш, Щ harflari va 1, 7 raqamlari kiritiladi. Ulam i yozishda oraliq maso-
falari
h
ga teng ikkita chiziq o ‘tkaziladi. 2-guruh Б, В, E, H, P, У, Ч, b,
Ы, Ъ, Я harflarini va 4 raqamini yozishda ulam ing o ‘rta
elementlarini
yozish uchun gorizontal ikki chiziq o ‘rtasidan bitta chiziqcha o ‘tkaziladi.
Uchunchi gum h A, 3, С, Ф, Э, Ю , Ж, К harflarini va 2, 3, 5, 6, 8, 9
raqamlarini yozishda yuqori va pastki chiziqlardan 2/7
h
ga teng masofa-
da ikkita gorizontal chiziq o ‘tkaziladi. Bu chiziqlar h arf va raqamlaming
yumaloq qismlarini chegaralaydi. Kirill alifbosining kichik harflari ikki
gum hga b o ‘linadi. 2.17-shaklda ikkala gumhdagi harflaming uchta va
to‘rtta gorizontal chiziqlar o ‘tkazib yozilishi k o ‘rsatilgan. Shriftni yozish
uchun
A4
format ramka chizig‘ining hamma tomonlaridan 20-25 mm
masofada to ‘g ‘ri chiziqlar o ‘tkazib, uni yozish uchun m o‘ljallangan joy
chegaralab olinadi. Agar shriftning o ‘lchami listning yuqori qismiga
yozilsa, yuqori ram ka chizig‘idan 10-15 mm oraliqda jo y qoldirib,
shrift
o ‘lchami yoziladi, so‘ngra yana 10-20 mm oraliqda joy qoldirib, shrift
yozishga kirishiladi.
Shrift, h arf va raqamlaming konstmksiyasi va yozilishi o ‘zlash-
tirilgandan so‘ng yozuvlam i to ‘r chizmasdan, qo‘lda
h arf va raqamlar
qiyaligini hamda o ‘lchamlar nisbatini standartga rioya qilgan holda ba-
jarish lozim. Bunda faqat yordamchi gorizontal chiziqlami o ‘tkazish
mumkin.
H arf va raqam lam ing konstmksiyalarini va ulam ing yozilish usullari-
ni o ‘rganish maqsadida tanlab olingan shriftning balandligi b o‘yicha
(2.18-shakl) asosiy o ‘lcham lam ing o ‘zaro nisbatini saqlagan holda, to ‘r
chizib, ulam ing o ‘m i belgilab chiqiladi.
Lotin alifbosini yozishda m s alifbosini yozishdagi o ‘xshashlikdan
foydalanish tavsiya etiladi.
