‘z b e k ist 0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

~еЛ
1
 
I_ S
I• 
П
Г...
7
d
 i.
1
r J
t
_
1
___
N»
В
1
2.27-shakl.
Chizmada eni 2 mm dan kam bo ‘lgan kesim yuzlarini qoraytirib 
ko ‘rsatish mumkin. Bunda yondosh yuzlar orasida 0,8 - 1,0 mm dan kam 
b o ‘lmagan ochiq jo y qoldiriladi (2.24-shakl).
Kesim yuzalari katta b o ‘lgan hollarda, faqat konturga yaqin joylash­
gan yuzalar ensiz qilib shtrixlanadi (2.25- shakl).
Ikki detaining yonma-yon joylashgan kesim yuzalarini shtrixlashda 
birinchi detal o ‘ng tomonga, ikkinchisi esa chap tomonga qiyalatib shtrix­
lanadi yoki chiziqlar orasidagi masofa o ‘zgartiriladi (2.26-shakl).
Bitta detaining barcha proyektsiyalaridagi kesimlarining shtrixlash 
chiziqlari orasidagi masofa bir xil bolib, bir tomonlama qiyalatib chiziladi 
(2.27-shakl).
Yog‘och, faner, loy, qum va to ‘qima materiallaming shtrixlari (to‘g ‘ri 
chiziqlaridan tashqari) qo‘lda bajariladi (2.20-shakl).
9- §. Chizmalarda o‘lchamlar qo‘yish
Buyumlar ulam ing o ‘lchamlari bilan berilgan tasvirlar asosida yasala­
di. Shuning uchun konstruktor chizmalami tuzishda tasvirlanayotgan 
buyum va uning elementlari shaklini ulam ing o ‘lchamlari bilan birgalik­
da berishi kerak. Chizmalaming o ‘lchamlarini to ‘g ‘ri qo‘yish va ayniqsa 
ulam i o ‘zaro bog‘lab borish katta ahamiyatga ega. Chunki oMchamlar 
noto‘g ‘ri qo ‘yilgan b o ‘lsa, tayyorlangan buyum yaroqsiz bo ‘lib chiqadi.

---

ш г
ТелооШ*
J
-
к ^ ¥
о)
Ь)
2.28-shakl.
Chizmalarda o ‘lchamlar O lz DSt 2.307:2003 da belgilangan talab va 
qoidalarga asosan qo‘yiladi. Konstruktor ham, talabalar ham ana shu qoi- 
dalami to ‘la bilishlari va unga amal qilishlari kerak. M ashinasozlik chiz­
malarida o ‘lcham bazasini tanlash bilan bog‘liq holda detal elementlari- 
ga o ‘lcham qo‘yishning uch xil, y a ’ni zanjirsimon, koordinata va kombi- 
natsiyalashgan usuli qo‘llaniladi:
1. Zanjirsimon usul (2.28-shakl, 
a).
Detal elementlarining o ‘lchami 
xuddi bir zanjim ing halqasi kabi ketma-ket qo‘yiladi.
2. Koordinata usuli (2.28-shakl, 
b).
Bunda detal elementlarini xarak- 
terlovchi holatining o ‘lchamlari, shu detaining biror sirtiga, y a ’ni tanlan- 
gan bazaga nisbatan koordinata usulida qo‘yiladi.
3. Kombinatsiyalashgan usul (2.29-shakl). Bu usulda detal chizmasi- 
da o ‘lcham qo ‘yishda zanjirsimon usul bilan koordinata usuli birga 
qo‘shib olib boriladi.
Detaining ayrim elementlarini zarur b o ‘lgan aniqlikda tayyorlashga 
qarab o ‘lcham qo ‘yishning yuqorida ko ‘rsatilgan usullaridan biri tanla- 
nadi. Chizmalarda yuqorida ko‘rsatilganidek, kombinatsiyalashgan usul 
bilan o ‘lcham q o ‘yish m a’qulroq.
Chizm alarda o ‘lchamlar о ‘Icham chiziqlari va о ‘Icham sonlari orqali 
ko‘rsatiladi. 0 ‘lcham chiziqlari uchlariga strelkalar qo‘yiladi. Strelka ele­
m entlarining o ‘lchamlari chizmada qabul qilingan kontur chiziqning 
y o ‘g ‘onligiga qarab aniqlanadi va ular bir formadagi barcha o ‘lcham 
chiziqlari uchun bir xil b o ‘lishi lozim.

---

$
:
44
6..J0S