‘z b e k is t n r espu blik asi o L iy va ‘rta m axsus ta’ L i m vazirlig I

1
- 
bosqich  m u d d a ti  zarur  holatlard a 
1
  yoki  hatto 
2
  yilga  uzaytirilishi 
m u m k in .
U la r bilan  ishlashda  asosiy vazifa — bolalar to m o n id a n   atrof-m uhit 
h a q i d a g i   b i l i m l a r n i   e g a ll a b   o li n is h i g a   y o r d a m   b e r i s h ,   u la r d a  
kuzatuvchanlik va amaliy o ‘quv  faoliyati tajribasini  hosil  qilish,  mustaqil 
ra v is h d a ,  b ilim la r n i  eg a lla sh   va  a m a liy o td a   u l a r d a n   fo y d a la n ish  
m alakasini  shakllantirishdan  iborat.
B u n d a y   o ‘quvchilar  individual  yondashishni  talab  etadilar.  Ularni 
korrek sio n   o 'q itish  d av o lash -s o g ‘lomlashtirish  tadbirlari  bilan  birga 
am a lg a   oshirilishi  zarur.  0 ‘quv  materiali  ham d a  t a ’lim  m etodi  P R O Q  
bolalarn in g   rivojlanish  darajalariga  m os  holda  tanlanishi  zarur.
Aqli  zaiflikning  psixologik-pedagogik  xususiyatlari,  uning  paydo 
b o ‘Iishi  saba bla ri.  Aqli  zaiflikni  o ‘rganish  bilan  b o g ‘liq  m asalalar 
k o r r e k s i o n   ped a g o g ik a d a  (defektologiyada)  en g   m u h i m   m asalalar 
qatoriga  kiradi.
Aqliy  rivojlanishi  buzilgan  bolalarni  o ‘qitish,  tarbiyalash,  ijtimoiy 
m o s l a s h t i r i s h   va  o ‘r g a n is h   m u a m m o l a r i   k o r r e k s i o n   ( m a x s u d )  
p e d a g o g ik a n in g   m u h im   sohasi  —  oligofrenopedagogika  to m o n id a n  
o ‘rganiladi.  «Oligofreniya»  (y u n o n c h a   olygos  —  kam   va  p h re n   —  aql) 
t e r m in i   X IX   asrda  m a s h h u r  nem is  psixiatri  Emil  K repelin  to m o n id a n  
q o 'llan ilg an .
Oligofreniya  —  bu  natal  (tu g ‘ilish  payti)  yoki  p ostnatal  (hayotiy 
.  r iv o jla n is h n in g   erta  bosq ich i)  davrlarda  m arkaziy  nerv  tizim ining 
zararlanishi  natijasida yuzaga  keladigan aqliy yoki  psixik rivojlanmaslik.
Oligofreniyaning  sabablari  bosh  miyani  buzilishiga  olib  keluvchi 
ekzogen  (tashqi)  va en d o g e n   (ichki)  omillar b o ‘lishi  m um kin.  Ekzogen 
o m illa r sirasiga o n aning  hom iladorlik davrida turli  infeksion  kasalliklar 
bilan  kasallanishi  (virusli  kasalliklar,  qizilcha,  qizam iq,  kor,  Botkin 
kasalligi va boshqalar),  c h a q alo q n in g  ona organizmidagi turli parazitlar 
b ila n   z a r a r la n is h i  ( to k s o p l a z m o d )   h a m d a   tu rli  t u g ‘m a   shikastlar 
(asfiksiya)  kiradi.  O n a n in g   y u ra k -q o n   t o m ir   tizim i,  buyrak,  jigar 
kasalliklari  bilan  o g ‘rishi,  hom ila d o rlik  davrida  ruxsat  etilmagan  dori- 
d a r m o n l a r n i  qabul  qilishi,  hom iladorlik davrida turli jism oniy va psixik 
j a r o h a tla rn i  olishi,  ayollarning  zararli  ishlab  chiq arish d a  ishlashlari, 
a t r o f - m u h itn i n g   y o m o n   sharoitlari,  chekish,  alkogolizm ,  ota-onalari
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

giyohvand  m o d d a l a m i   is’tem ol qilishlari h a m  chaqaloq bosh  m iyasining 
zararlanishiga  sab a b   b o i i s h i   m u m k in .
Aqli  z a if  sh ax slar  rivojlanish  va  n u q s o n   darajasiga  ko ‘ ra  tu r l i c h a  
b o ‘ladi.  U larni  quyidagi  uch  g u ru h g a   ajratish  m um kin:
1.  O n a   q o r n id a   miyasi  sh ik astlan g an   bolalar.
2.  T u g ‘ilishi  paytida yoki tu g ‘ilgandan  keyin uch yil d a v o m id a   miyasi 
shikastlangan  bolalar.
B u tu n ja h o n   s o g ‘liqni  saqlash  ta s h k ilo ti  (V O Z )  1 9 9 4 -y ild a   aqli 
zaiflikning  q u yidagi  t o ‘rt  d ara ja sin i  e ’t i r o f   etgan:  s e z ilm a s  ( k a m ) ,  
o ‘rtacha.  og ‘ir  va  c h u q u r   d a r a ia la r.
K am   darajadagi  aqli  zaiflik  o ‘q u v c h ila r  m a k ta b n i  bitirish  d a v r id a  
o ‘z larin in g   p s i x o m e trik   va  k lin ik   n a m o y o n   b o ‘lishi  b il a n   n o r m a l  
rivojlanayotgan  o d a m l a r d a n   k am   farq  qiladilar  h a m d a   m u v affaq iy at 
bilan  ishga joylashadilar.
Aqli  zaiflik tu z a tib   b o ‘lm aydigan  h odisa  sifatida  e ’t i r o f  etilsa  h a m ,  
u n i  korreksiya  qilib  b o ‘lmaydi  d e g a n   m a ’n o n i  anglatm aydi.  A ksariyat 
t a d q i q o t la r d a   m a x s u s  (k o r re k s io n )  t a ’lim  m u a s sa s a la rid a   m e t o d i k  
jih a td a n   t o ‘g ‘ri  y o ‘l  tutilishi  aqli  z a i f  b o lalarn in g   riv ojlanishida  ijobiy 
natijaga  erishish  m u m k in lig in i  k o ‘rs a tm o q d a .