|
rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarining
eksportdagi ulushi, foizda
Манба: О’збекистон Республикаси Статистика к^митаси материаллари
Mamlakatimizda eksport xajmining o‘sishi axoli jon boshiga to‘qri keladigan eksport qilinadigan maxsulotlar xajmini o‘sishiga olib kelmoqda. Taxlillarning ko‘rsatishicha, mamlakatimiz xududlari bo‘yicha axoli jon boshiga to‘qri keladigan eksport qilinadigan maxsulotlar xajmini o‘sishi Toshkent shaxri va viloyati, Andijon, Jizzax viloyatlarida kuzatilgan (1-jadval
)
jadval
2008-2010 yillarda xududlar bo'yicha aqoli jon boshiga to'qri
keladigan eksport qilingan maxsulotlar dinamikasi
|
2008Й.
|
2009Й.
|
2010Й.
(январь-ноябрь)
|
jami, ming doll.
|
aholi jon boshiga,
doll.
|
jami, ming doll.
|
aholi jon boshiga, doll.
|
jami, ming doll.
|
aholi jon boshiga, doll.
|
Respublika bo’yicha
|
11 572
881,6
|
423,9
|
11 771
281,7
|
423,9
|
11 698
762,5
|
414,4
|
Qoraqalpog’iston
Respublikasi
|
100 151,5
|
62,4
|
93 761,2
|
57,8
|
74 268,6
|
45,3
|
viloyatlar:
|
|
|
|
|
|
|
Andijon
|
821 155,5
|
331,7
|
337 794,4
|
133,8
|
570 327,5
|
221,7
|
Buxoro
|
155 670,6
|
98,7
|
202 477,6
|
126,5
|
296 100,0
|
182,2
|
Jizzax
|
103 733,8
|
95,3
|
73 205,1
|
66,1
|
168 698,8
|
149,8
|
Qashqadaryo
|
1 274 532,4
|
502,5
|
2 068
678,5
|
798,9
|
290 399,9
|
109,9
|
Navoiy
|
553 413,5
|
663,5
|
493 592,1
|
583,9
|
491 441,5
|
572,9
|
Namangan
|
86 232,1
|
39,3
|
86 203,3
|
38,5
|
144 930,9
|
63,6
|
Samarqand
|
240 835,6
|
79,4
|
162 682,2
|
52,6
|
95 085,9
|
30,2
|
Surxondaryo
|
179 150,8
|
89,0
|
190 741,2
|
92,8
|
223 333,3
|
106,5
|
Sirdaryo
|
85 290,6
|
122,2
|
66 824,5
|
94,3
|
124 981,1
|
173,6
|
Toshkent
|
1 264 496,2
|
498,3
|
1 057
711,1
|
411,7
|
1 580 174,8
|
608,1
|
Farg’ona
|
519 918,0
|
173,5
|
509 000,1
|
167,0
|
404 653,2
|
130,5
|
Xorazm
|
103 621,9
|
68,3
|
109 943,3
|
71,1
|
117 462,8
|
74,5
|
Toshkent sh.
|
3 183 028,7
|
1 451,3
|
3 428
562,9
|
1 543,9
|
4 697 593,6
|
2 089,8
|
Manba : O’zbekiston Respublikasi Statistika qo’mitasi materiallari
Shuni ta'kidlash joizki, eksport diversifikatsiyasi, ya'ni xorijga sotilayotgan tovarlar va xizmatlar nomenklaturasining kengayishi, jami eksportda aloqida tovar yoki xizmat turi (ayniqsa, xom ashyo) ulushining katta bo‘lishiga barqam berilishi, maqsulotlarimiz eksport qilinayotgan mamlakatlar geografiyasini kengaytirish, eksport qajmining barqaror bo‘lishini ta'minlaydigan asosiy faktor bo‘lib, milliy iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy o‘zarishlarga ta'sirchanligi darajasini pasaytiradi. Tashqi savdo aylanmasi diversifikatsiyasi - eksport va importning tovar nomenklaturasini va qamkor davlatlar sonining kengaytirilishi bilan izoqlanadi.
Eksport tarkibida bir yoki bir necha tovarlar ulushining sezilarli darajada ortib ketishi bu tovarlar narxi pasaygan yoki ularga tashqi talab qisqargan qolatlarda eksportchi korxonalarni oqir aqvolga solib qo‘yishi mumkin. Buning natijasida eksport qajmining qisqarishi valyuta tushumlarining kamayishi, tashqi savdo balansining yomonlashuvi va korxonalar moliyaviy aqvolining tanglikka yuz tutishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, eksport umumiy qajmining kam sonli davlatlarga boqlanib qolishi qam qaltis qolat qisoblanadi.
Prezidentimiz tomonidan o‘z asarlarida ilgari surilgan tayyor raqobatbardosh maqsulotlar eksportini faol oshirish va bu maqsulotlar etkazib beriladigan mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirish vazifasini amalga oshirish eksport qajmini barqaror o‘stirish, tashqi bozordagi o‘zgarishlar ta'sirida uning qajmi keskin kamayishi xavfini bartaraf etish imkonini beradi.
Eksport qilinayotgan tovarlarni diversifikatsiya qilish, ularni import qiluvchi mamlakatlar geografiyasini kengaytirish bu mamlakatlardan biri yoki bir guruqining iqtisodiyotida muammolar ro‘y berganda qam eksport qajmining keskin pasayib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik imkonini beradi.
O‘tgan yillar mobaynida eksport qiluvchi korxonalarni qo‘llab- quvvatlash borasida amalga oshirilgan chora-tadbirlar
iqtisodiyotimizning eksport saloqiyatini yuksaltirish, tashqi savdo tarkibida ijobiy siljishlarga erishish, uning qajmini barqaror o‘stirish imkonini bermoqda (13-rasm).
X
EKSPORT QILUVCHI KORXONALARNI QO'LLAB-QUVVATLASH
CHORALARI
\
2009 yil yanvar korxonalarning kreditorlik qarzlarini restruksiyalanish va byudjetdan tashqari fondlarga elektro energiyasi tabiiy gaz va kamunal xizmatlari
г : ^1
Hisobdan
o'chirish
ч J
Qo'shilgan qiymat solig'I summasining qaytarish muddatini qisqartirish
13-rasm.
2000-2009 yillar davomida ekport va importni diversifikatsiya qilish, uning tarkibini takomillashtirish borasidagi chora-tadbirlar natijasida mamlakatimiz eksportining tovar tarkibida ijobiy siljishlar ro’y berdi ( 2- jadval).
2-jadval. O'zbekiston eksportining tovar tarkibi
Ко'рсаткичлар
|
2000 yil
|
2005 yil
|
2008 yil
|
2009 yil
|
Eksport jami (mln. AQSh doll.)
|
3267,6
|
4853,0
|
11493,3
|
11771,3
|
Eksport jami, foizda
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
Shu jumladan (jamiga nisbatan foizda):
|
|
|
|
|
Paxta tolasi
|
27,5
|
19,1
|
9,3
|
8,6
|
Kimyo mahsulotlari,
plastmassa va plastmassa mahsulotlari
|
2,9
|
5,3
|
5,6
|
5,0
|
Qora va rangli metallar
|
6,6
|
9,2
|
7,0
|
5,0
|
Mashina va uskunalar
|
3,4
|
8,4
|
7,6
|
2,9
|
Oziq-ovqat mahsulotlari
|
5,4
|
3,8
|
4,5
|
6,0
|
Energiya resurslari
|
10,3
|
11,1
|
24,7
|
34,2
|
Xizmatlar
|
13,7
|
12,2
|
10,4
|
8,8
|
Boshqalar
|
30,2
|
30,5
|
30,9
|
29,5
|
Manba : O‘zbekiston Respublikasi Statistika qo‘mitasi materiallari
Xususan, boshqa tovarlar pozitsiyalari bo‘yicha eksport qajmining jadal o‘sishi paxta tolasining jami eksportdagi ulushini 2000 yildagi 27,5 foizdan, 2008 yilda 9,3 foizga, 2009 yil yakunlariga ko‘ra esa 8,6 foizgacha pasayishiga olib keldi.
Shu bilan birga eksportning geografik tarkibi qam o’zgarib bormoqda. Eksportning geografik tarkibi - aloqida qit'a mamlakatlari, mamlakatlar guruqlari, yoki aloqida mamlakatning mamlakat eksportidagi ulushlari nisbati.
Do'stlaringiz bilan baham: |
