X. Zayniddinov, S. O‘rinboyev, À. Beletskiy

3.4- rasm. IP adrås strukturasi

60
Àdrås tarmîqda ikkita mantiqiy qismdan tarmîq nîmåri va elåmånt nîmåridan ibîrat. Qaysi qismi tarmîq nîmåriga va qaysi qismi elåmånt nîmåriga mîs kålishini adråsning birinchi bitidagi qiymat îrqali aniqlanadi:

• 
  Agarda adrås 0 dan bîshlansa tarmîq À sinfga tågishli va tarmîq nîmåri bir bayt qîlganlarini 3 bayt qilib tarmîqqa mîs- lashtiriladi. À sinf 1 dan 126 gacha nîmårga ega bo‘ladi. À sinf tarmîg‘ida elåmåntlar 216 dan yuqîri va 224 dan îshib kåt- masligi kårak.
  
• 
  Àgarda adråsning birinchi ikkita biti 10 ga tång bo‘lsa B sinfiga tågishli bo‘ladi. Bu tarmîq o‘rtacha tarmîq hisîblanadi va elåmåntlar sîni 28—216 tagacha bo‘ladi.
  
• 
  Àgarda adrås 110 kåtma-kåtligidan bîshlansa, u hîlda bu tarmîq C sinfga kiradi. Bu sinfning elåmåntlar sîni 28 dan katta emas.
  
• 
  Àgarda adrås 1110 kåtma-kåtligidan bîshlansa, u hîlda D sinfga kiradi va guruhli adrås — multicostni bildiradi. Àgar pakåtda bålgilangan adrås sifatida D sinf adråsi ko‘rsatilsa, u hîlda bu pakåtni barcha elåmåntlar îlishlari shart.
  
• 
  Àgar adrås 11110 kåtma-kåtligidan bîshlansa, u hîlda adrås Å sinfga kiradi. U kålganda qî‘llanilishi uchun zaxiraga îlib qo‘yilgan.
  

Jadvalda tarmîqning har bir sinfiga mîs kåluvchi tarmîq nîmårining o‘lchami kåltirilgan.

Sinf	Eng kichik adrås	Eng yuqîri adrås
A	0.1.0.0	126.0.0.0
B	128.0.0.0	191.255.0.0
C	192.0.1.0.	223.255.255.0
D	224.0.0.0	239.255.255.255
E	240.0.0.0	247.255.255.255

61

5. 
   MÀÕSUS ÀDRÅSLÀR HÀQIDÀ KÅLISHUV: BROADCOST, MULTICOST, LOOPBACK
   

IP prîtîkîlida IP adråslarini mîslashtirish haqidagi bir nåchta kålishuvlar mavjud:

• 
  agar IP adrås faqat ikkilik nîllaridan tashkil tîpgan bo‘lsa, ya’ni
  

0000 . . . . . . . 0000,

u hîlda bu pakåtni qayta ishlagan elåmånt adråsini bildiradi;

• 
  agarda tarmîq nîmåri maydînida 0 tursa, ya’ni
  

u hîlda elåmånt pastga jo‘natilgan tarmîqqa tågishli bo‘ladi;

• 
  agarda IP adråsning barcha ikkilik razryadlari 1 ga tång bo‘lsa, ya’ni
  

1111. . . . . . . .11,
u hîlda bunday adrås bilan bålgilangan pakåt ushbu tarmîqda jîylashgan barcha elåmåntlarga jo‘natilishi kårak. Bunday jo‘natma chågaralangan barcha uchun ma’lum õabar (limited broadcost) dåb ataladi;

• 
  agarda bîshlangan adrås maydînida to‘liq nîllar tursa,
  

u hîlda bunday adråsga ega bo‘lgan pakåtning bårilgan nîmåri barcha tarmîq elåmåntlariga jo‘natiladi. Bunday jo‘natma barcha uchun ma’lum bo‘lgan õabar (broadcost) dåb ataladi;

• 
  127.0.0.1 adråsi tarmîqdagi elåmåntlarga pakåtni råal jo‘natmalarsiz dasturiy ta’minîtning ishini tåstdan o‘tkazishda javîb alîqasini tashkil qilish uchun zaxiraga îlingan.
  

Bu adrås loopback nîmiga ega.
Guruhli IP adrås fîrmasi multicost pakåtining bir vaqtning o‘zida bir nåchta, ya’ni adrås maydînda ko‘rsatilgan nîmårga ega bo‘lgan elåmåntlarga jo‘natishni bildiradi. Elåmåntlar o‘z- o‘zini idåntifikatsiya qiladi, ya’ni qaysi guruhga tågishli ekanli-

62
gini aniqlaydi. Bir elåmånt bir nåchta guruhga kirishi mumkin. Bunday õabar kång tarqatuvchidan (barchaga ma’lum) farqli ravishda multi tarqatuvchi (multi ma’lum) dåb ataladi. Guruhli adrås tarmîq va elåmånt nîmåriga ajratilmaydi va marshru- tizatîr îrqali qayta ishlanadi.

IP prîtîkîlida barcha uchun ma’lum tushunchasi yî‘q, ya’ni u lîkal tarmîqning kanal sathidagi prîtîkîlidan fîy- dalanadi. Bunda ma’lumît barcha elåmåntlarga yåtkazilishi kårak bo‘ladi. Chågaralangan barcha uchun ma’lum IP adrås va Intårnet tarmîqda barcha uchun ma’lum IP adrås kångayishi mumkin – ular pakåt manbayi – elåmånt jîylashgan tarmîq yoki bålgilangan adråsda nîmår ko‘rsatilgan tarmîq îrqali chågaralangan bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham tarmîq marshrutizatîr yordamida bo‘lingan va uning qismlari barchaga ma’lum hîlda lîkalizatsiya qilinganida ham baribir u umumiy tarmîqning bir qismi hisîblanadi. Shu sababdan ham pakåtni tarmîqning barcha tashkil etuvchi tarmîq elåmåntlariga adrås- lash usuli mavjud emas.

6. 
   FIZIK ÀDRÅSLÀRNI IP ÀDRÅSDÀ ÀKS ETTIRISH: ARP VÀ RARP PRÎTÎKÎLLÀRI
   

Elåmåntning IP adrås prîtîkîlida, ya’ni kîmpyutår yoki pîrt marshrutizatîr adråsi tarmîq administratîri tîmînidan iõtiyoriy bålgilanadi va u lîkal adrås bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘lanmagan bo‘ladi, misîl uchun IPX prîtîkîlida buni ko‘rishimiz mumkin. IR da fîydalanilgan yondashuvlarni katta tarmîqlarda qî‘llash qulay hisîblanadi.

Lîkal adrås IR prîtîkîlida faqatgina marshrutizatîr va ushbu tarmîq elåmåntlari o‘rtasida ma’lumîtlarni almashinuvi uchun ishlatiladi. Marshrutizatîr elåmånt uchun pakåtni birîr- bir tarmîqdan îlib, pakåtni jo‘natish uchun ushbu tarmîqda qabul qilingan talablarga mîs kåluvchi kadrni yaratish kårak va elåmåntning lîkal adråsi ko‘rsatiladi. Misîl uchun uning MÀS adråsi. Kålayotgan pakåtlarda bu adrås ko‘rsatilmagan bo‘ladi. Shuning uchun marshrutizatîrlarni îldiga uning pakåtida bål- gilangan adrås sifatida ko‘rsatilgan IP adråsini qidirish vazifasi turadi.
Lîkal adråsni IP adrås bo‘yicha aniqlash uchun ruõsat etil-

63
gan adrås prîtîkîli Address Resolution Protocol fîydalaniladi. Yana õuddi shunday qaytish masalalarini yåchadigan prîtîkîl mavjud bo‘lib, uning vazifasi – ma’lum lîkal adrås îrqali IP adråsini tîpishdan ibîrat. U råvårsiv ARP-RARP (Revirse Address Resolution Protocol) dåb ataladi va undan bîshlang‘ich daqiqalarda o‘zining IP adråsini bilmaydigan disksiz stansiyalar startida fîydalaniladi.

Lîkal tarmîqda ARP prîtîkîli IP adrås bilan bårilgan elåmåntni qidirish kanal sathi prîtîkîlining barchaga ma’lum kadrlaridan fîydalaniladi.
IP adråsni lîkal adråsda aks ettirishi kårak bo‘lgan elåmånt ARP so‘rîvini yaratib, kanal sathidagi prîtîkîl kadriga ma’lum IP adråsni ko‘rsatgan hîlda jîylashtiradi va barchaga ma’lum hîlda so‘rîvni jo‘natadi. Barcha elåmåntlar ARP so‘rîvini îladi va o‘zining IP adråsi bilan ko‘rsatilgan IP adråsni sîlishtiradi. Mîs kålgan hîllarda elåmånt ARP javîb tayyorlaydi. ARP javîbda o‘zining IP adråsi va lîkal adråsini jîylashtiradi va uni ARP so‘rîv jo‘natuvchi ko‘rsatgan lîkal adrås bo‘yicha jo‘nata- di. ARP so‘rîvlar va javîblarda bir õil pakåt fîrmatida ishlatila- di. Huddi lîkal adrås har õil turdagi tarmîqlarda har õil uzun- likda bo‘lishi mumkin. ARP prîtîkîlining pakåt fîrmati esa tar- mîq turidan farq qiladi.
3.6-rasmda Ethernet tarmîg‘i bo‘ylab jo‘natish uchun ARP prîtîkîlining pakåt fîrmati ko‘rsatilgan.

Tarmîq turi		Prîtîkîl turi
Lîkal adrås uzunligi	Tarmîq adråsining uzunligi	Îpåratsiya
Jo‘natuvchining lîkal adråsi (0—3 bayt)
Jo‘natuvchining lîkal adråsi (4—5 bayt)		Jo‘natuvchining IP adråsi (0—1 bayt)
Jo‘natuvchining IP adråsi (2—3 bayt)		Qidirilayotgan lîkal adrås (0—1 bayt)
Qidirilayotgan lîkal adråsi (2—5 bayt)
Qidirilayotgan IP adråsi (0—3 bayt)