Ус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги

Инсон умрининг сақлаб қолишнинг иқтисодий самарасини баҳолаш услуби.
Бевақт ўлим туфайли халқ хўжалигидаги йўқотишлар (У см) нафақа ёшигача яшай олмаган йиллар ҳисобига ишлаб чиқарилмаган миллий даромаднинг катталигини аниқланаш орқали ҳисобланади.
У см = D х Нг х Ч ум,
Бу ерда:
D - йил давомида битта ишчи томонидан ишлаб чиқиладиган миллий даромад, сўмда;
Нг - битта ўлган одам ҳисобига нафақа ёшигача яшай олмаган йилларнинг ўртача сони;
Ч ум - нафақа ёшига етмай ўлган шахслар сони.
Ҳисоблашнинг бу усулида бевақт ўлимни камайтириш туфайли эришилган самарага нисбатан, ҳисобот йилида олди олинган йўқотишлар туфайли эришилган миллий даромаднинг йиғиндиси базис йилдаги дарлмад билан солиштирилади. Лекин инсон умрини сақлаб қолиш натижасида жамият томонидан эришиладиган аниқ иқтисодий самара меҳнат йилларида ишлаб чиқарилиши мумкин махсулотларнинг кўшимча қийматида намоён бўлади.
Бола умрини сақлаб қолиниши туфайли эришилган иқтисодий самарани қуйидаги формула бўйича мумкин:
Э = 0,5 х D / Р х (Н-Т) - Ф / Н х (Т+0)
Бу ерда:
0,5 - миллий даромаддаги кўшимча махсулот қийматининг улуши
D - миллий даромад сўмда;
Р - мамлакат халқ хужалигида банд бўлган ишчилар сони;
D /Р - ҳалқ хўжалигида ўртача битта ишчи ҳисобига нисбатан ишлаб
чиқариладиган миллий даромад, сўмда;
Т - меҳнат фаолиятини бошлашдаги ўртача ёш, йилларда;
Н - меҳнат фаолиятидан чиқиб кетишдаги ўртача ёш, йилларда;
0 –меҳнат фаолияти тугагандан сўнг инсон умрининг ўртача давомийлиги, йилларда;
(Н-Т) умрнинг меҳнат даври, йилларда;
Ф- истеъмолнинг жамоат фондлари, сўмда;
Ҳисоблашнинг ушбу принципига катта ёшли одамлар умрини сақлаб қолишнинг иқтисодий самарасини ҳисоблашда ҳам риоя этилади.
Э=0,5 х D / Р х (П-Р) – П+ФЗ \ Н х (С – П)
Бу ерда:
0,5 – миллий даромадда янги ишлаб чиқарилган қўшимча маҳсулот қийматининг улуши;
D – мамлакатнинг миллий даромад сўми;
Р – мамлакат ҳалқ хўжалигида банд бўлмаган ишчилар сони;
D / Р – ўртача бир йилда битта ишчига нисбатан ишлаб чиқариладиган миллий даромад сони;
П – нафақага чиқиш учун давлат томонидан белгиланган ёш, йилларда;
Б – врачлар томонидан асраб қолинган инсон умри, йилларда;
П – ўртача битта ишчига ёки хизматчига қарилик туфайли белгиланган йиллик нафақанинг йиғиндиси, сўмда;
С- ўртача умр кўрсаткичи;
ФЗ – давлатнинг жамоат истеъмол фондлари орқали бир йилга соғлиқни сақлашни ва яшаш фондини (Ф) таъминлаш учун жон бошига ҳисобланган харажатлар.
Н- мамлакат аҳолиси сони.