Urganch davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

4.1.3. Kiritish-chiqarishni tashkil qilish. 

O‘nlik sonlarni kiritish-chiqarishni tashkil qilish 10, 10

1

, (ko‘proq 10

2

yoki 10

4 

) ni hisoblashning 

ichki  sistemasining  asosiy  yoki  boshqa  ko‘rinishdagi  asosga  (odatda  256  yoki  65536)  bog‘liq 

bo‘ladi.  

O‘nlik sistema uchun chiqarish umuman priliktiv oddiylardir: 

for i:=L.used downto 

1 

do write(L.mass[i])

 

(agarda sonda 0 raqami, bunda noldan if tekshirishni qo‘shish  kerak bo‘lsa L.used=0 then write 

(‘0%).  Kiritish  ham  murakkab  emas  biroq,  sondagi  raqamlar  miqdori  oldindan  no‘malum 

---

bo‘lgani uchun oldin barcha ishoralarni qandaydir buffer (massalar , simbollar massivi)ga o‘qib 

olish kerak bo‘ladi, keyin esa ularni L.mass massivga teskari yo‘nalishda aralashtirish kerak. 10

k 

asosli sistemalar uchun umumiy mantiq huddi o‘nlik sistemada qanday bo‘lsa, shunday bo‘ladi , 

biroq  yangi  qiyinchiliklar  ham  qo‘shiladi.  Chiqarishda  kattasidan  tashqari  barcha  raqamlarda 

boshlovchi  nollarni  chiqarmaslik  kerak,  masalan,  ichki  sistema  asosi  10000  bo‘lganda  10012 

soni 112 yoki 1012 emas har qalay 10012 kabi olinishi kerak (uning taqdim qilinishida used=2, 

mass[1]=12; mass[2]=1). Kiritishda barcha raqamlarni avvalo qo‘shimcha buferda o‘qib oladi, 

keyin  esa  ularni  k  ta  raqamdan  guruhlarga  ajratib,  kichigidan  boshlab  L.mass  massiv  boshi 

to‘ldiriladi.  Ko‘rsatilgan  hollarda  kiritish-chiqarish  proseduralarning  amallar  miqdori  Ɵ(n) 

bo‘lishi  o‘z-o‘zidan  ayon.  Ichki  hisoblash  sistemasining  ixtiyoriy  asosi  uchun  kiritish-chiqarish 

farqlash  maqsadida  pozitsion  hisoblash  sistemalarining  mohiyatini  esga  olamiz.  123  yozuvi 

o‘nlik  sistemada  “bitta  yuzlik,  ikkita  o‘nlik,  o‘nta  birlik”  ekanligini  bildiradi,  yani 

1∙10

2

+2∙10+3∙1  boshqacha  aytganda,  (1∙10+2)∙10+3.  Demak,  o‘nlik  sistemada  yozilgan  sonni 

o‘qish uchun ULong tipidagi L o‘zgaruvchiga algoritm bo‘yicha ta’rif ko‘rsatadi: 

Ikitsializatsiyalash L:=0;