Унсурлари билан боғлиқлиги каби масалалар ўз ифодасини топган

т а л а б д а р
баён 
қилинган. Жамоачилик фикри билан бошқариб тури- 
ладиган маҳаллачилик тартиблари, юқорида қайд қи- 
линганидек, аслида ибтидоий жамоа тузуми қолдиқлари 
сифатида сақлайшб, уларга тўла риоя қилиш шарт деб 
ҳисобланган.
1913. йили бутун Туркистон ўлкасида ҳунармандчи- 
лик маҳсулотлари умумий саноат маҳсулоти ҳажмининг 
30%'ини, айрим туманларда эса ундан ҳам кўп қисмини 
ташкил қилган. Туганмас табиий бойликларга эга бўл- 
ган бу ўлкада саноат маҳсулотлари бутун Россия фаб- 
рика ва заводларида ишл^б чиқариладиган маҳсулотга 
нисбатан 2%дан ҳам кам ҳажмда ишлаб чиқарилган.
Узбек аҳолисининг мазкур ижтимоий-иқтисодий ту- 
зуми ва маиший турмуш уқладининг ўзига хос хусусия- 
ти патриархал типдағи анъаналар ва тасаввурларнинг,
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

консерватив тартибларнинг ўтған аср охирларигача мус- 
таҳкам сақланишида эди. Уларни ҳукмрон мафкура ҳи- 
собланган ислом дини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаб, 
ҳатто илоҳий руҳда қонунлаштирган, баъзи элементла- 
рини эса ўз ақидаларига мослаштирган. Инсоннинг ту- 
ғилишидан умрининг охиригача бўлган бутун хатти-ҳа- 
ракати шариат, Қуръон ва Дадисларда муқаддаслашти- 
рилган тартиб-қоидалар қолипига солинган.
Урта Осиё Россия томонидан босиб олингандан кейин 
ўзбёк халқининг маиший ва маданий турмуши масаласи- 
да чор ҳокимияти эски, ўрта асрчилик урф-одатлари ва 
тартибларини сақлаб қолиш, шариат ва исломни қўллаб- 
қувватлаш сиёсатини амалга ошира бошлаган эди. Чор 
ҳукумати халқ оммасини нодонликда сақлаб, уни ҳар 
томонлама эзиш мақсадида, ўз халқини эксплуатация 
қилишда христианликдан фойдаланганидек, ислом дини 
ва мусулмон руҳонийлари хизматидан мустамлакачилик 
воситаси сифатида ҳам кенг фойдаланишга. интилган. 
Мустамлака қилинган чекка ўлкалар аҳолисини зулм, 
қолоқлик ва қашшоқликка ҳукм қилибгина қолмай, чо- 
ризм турли халқ ва элатлар орасида миллий ва диний 
низолар уйғотган.
- 
Урта Осиёнинг Россия томонидаи босиб олиниши 
маҳаллий халқларнинг маиший ва маънавий ҳаётида му- 
айян ўзгаришларга сабаб бўлди. Улканинг Россия ор- 
қали капитализм гирдобига тортилиши унинг биқиқ 
натурал хўжалигининг емирилишига, ҳунармандларнинг 
инқирозга учраши ёлланма ишчилар сафларини тўлди- 
ришга ва пролетариат армиясининг кўпайишига олиб 
келган эди. Янги шаҳар ва қишлоқларнинг пайдо бўли- 
(ши, пахтачиликнинг жиддий ривожланиши, завод-фаб- 
рика корхоналарининг юзага келиши бутун ўлкада янги 
бир тарихий даврни бошлаган эди. Маҳаллий саноат- 
нинг ўсиши қанча суст бўлмасин, аммо бу жараён ма- 
ҳаллий ишчилар сафларининг кўпайишини ва улар 
онғининг ўсишини ҳамда ижтимоий фаоллигини кучай- 
тириб, ижтимоий тараққиётда м-уҳим аҳамиятга эга бўл-