Udk “Tarix” kafedrasi
Qо„qon xonligi tarixshunosligining davrlashtirilishi masalalari
Download 1,02 Mb. Pdf ko'rish
|
qoqon xonligi siyosiy tarixining mustaqillik davri tarixshunosligi 1991-2012 yy
- Bu sahifa navigatsiya:
- - “Modomiki, о„z tarixini bilgan, undan ruhiy quvvat oladigan xalqni yengib bо„lmas ekan, biz
- Sovet davrida yozilgan tarixni men tarix sanamayman. О„zgalar yozib bergan tarixni о„qitishga mutlaqo qarshiman
|
1.2. Qо„qon xonligi tarixshunosligining davrlashtirilishi masalalari Tarix va tarixiy jarayonlar, siyosiy-tarixiy vaziyat ularning rо„y berishidagi asosiy sabab va xususiyatlarini ilmiy jihatdan tadqiq etishda har tomonlama tahlil qilish tarixiy haqiqatning yuzaga chiqishida katta omil sanaladi. Ayniqsa, turli davrlarda yaratilgan tarixiy ilmiy asarlarda mualliflarning tadqiqot masalalariga turlicha yondashuvlari va fikrlari, xulosalarning turlichaligi, ularni ilmiy jihatdan chuqur tahlil qilish va tarixiylik, ilmiylik hamda xolislikka asoslanilgan eng tо„g„ri xulosalarni chiqarish bugungi kun tarixchi mutaxassislari oldida turgan muhim vazifalardan sanaladi. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimovning “Tarixiy xotirasiz kelajak yо„q” nomli asarida tarixchilarimiz oldiga bir qator ilmiy nazariy va amaliy dolzarb muammolarni tadqiq etish vazifasini qо„yilib, О„zbekistonda о„troq madaniyatning vujudga kelishi va rivojlanishi, о„zbek xalqining kelib chiqishi tarixi va shakllanish bosqichlarini tarixiy manbalar asosida ilmiy konseptual tadqiq etish, о„zbek davlatchiligining kо„p asrlik tarixi va shakllanishining tarixiy bosqichlarini tadqiq etish va ayniqsa tarix ilmini zamonaviy talablar darajasida rivojlantirish masalalari alohida kо„rsatib о„tildi.- “Modomiki, о„z
58
Tarix fani tadqiqotlarida tadqiqot obyektining tо„g„ri tanlanishi va tadqiqotchi tomonidan tadqiqotning eng maqbul va samarali usullarining qо„llay olinishi muhim ahamiyat kasb etadi. Qо„qon xonligi tarixini о„rganish XIX asrning о„rtalaridan boshlab bugungi kungacha tarixchilar e‟tiborini о„ziga jalb qilib kelmoqda. Xonlik tarixini о„rganishda turlicha yondashish va munosabatlar, ayrim vaqtlarda tarixiy jarayonlar va voqelikni obyektiv baholamaslik holatlariga yо„l qо„yildi. Xonlik tarixini yoritishdagi bunday munosabat ushbu holni tarixshunoslik
58 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. – Тошкент: Шарқ, 1998. 22-б. 26
nuqta-nazaridan chuqur tahlil qilishni talab etadi. Shundan kelib chiqqan holda mavzuning о„rganilishini mavjud ilmiy tadqiqotlarning yо„nalishi, davr va boshqa xususiyatlariga kо„ra bir necha guruhga bо„lib kо„rib chiqish talab etiladi. 59
Birinchi asosiy davrga XIX asr 30-yillaridan XX asrning dastlabki о„n yilliklarigacha, ya‟ni Turkistonning mustamlaka davrida yaratilgan asarlarni kiritish mumkin. Bunda ayniqsa rus sharqshunoslarining mehnati salmoqli о„rin egallaydi. Rus sharqshunoslari tomonidan Qо„qon xonligi tarixini о„rganish XIX asrning о„rtalaridan boshlandi. Bungacha xonlik ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayoti haqida asosan chor armiyasi harbiylari va elchilik aloqalari orqali, turli yо„llar bilan olingan ma‟lumotlar umumiy ma‟lumotlar tarzida tо„plangan. XIX asrning о„rtalarida va ayniqsa ikkinchi yarmida yaratilgan tarix asarlarida, esdaliklarda, tavsifnoma va josuslik xizmati hisobotnomalarida xonlikning asosan sо„nggi davr tarixi yoritib berilgan. Shundan kelib chiqib, bu davr tarixshunosligining о„zini ikki qismga ajratish mumkin. 60
Birinchi qismida, ya‟ni XIX asrning 50-60 - yillarigacha yaratilgan asarlar Rossiya imperiyasining о„zbek xonliklarini bosib olish maqsadidagi harbiy bosqinchiligini amalga oshirish vaqtida foydalanish uchun yig„ilgan ma‟lumotlar bо„lsada, xonlikning shu davrgacha bо„lgan umumiy ahvoli haqida qimmatli ma‟lumotlarni bugungi kungacha yetib kelishini ta‟minladi. Bunday asarlar qatoriga F.Nazarov, 61 N.I.Potanin, 62 V.V.Velyaminov-Zernov, 63 M.N.Galkin, 64
A.Maksheyev 65 hamda A.Nurekin 66 kabilarning asarlarini va maqolalarini kiritish mumkin.
59 Илҳомов З. Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. Т. 2007. 9-б. 60 О„sha joyda. 61 Назаров Ф. Записки о некоторых народах и землях Средней части Азии. С.-Пб., -1821; Также: Записки о некоторых народах и землях Средней части Азии. - М.: Наука, 1968. - 76 с. 62 Записки о Кокандском ханстве хорунжего Потанина (1829-1830 гг.) // Туркестанский сборник. - Т.389; // Военный журнал. С.-Пб. 1831. № 4-5. –С.35. 63 Вельяминов-Зернов В.В. Исторические известия о Кокандском ханстве от Мухаммед-Али до Худаярхана. -С.-Пб.: 1856. -С.327-371; Сведения о Кокандском ханстве // Вестник Русского Географического общества. –С.-Пб. 1856. Т. 18. -С.108-151. 64 Галкин М.Н. Краткая записка об исторических правах России на кокандские города Туркестан и Ташкент // Русский вестник. 1856. №5. Туркестанский сборник. Т.6. 65 Макшеев А. Показания сибирских казаков Милюшина и Батыришкина, бывших в плену у кокандцев с 1849 по 1852 гг. // Вестник Русского Географического обҳества. –Ч.17 (II). –С.-Пб. 1856. -С.20-32. 27
Bu mualliflar asarlaridagi asosiy xususiyat shundaki, ular rus tarixchilari yoki tadqiqotchilari uchun deyarli noma‟lum bо„lgan Qо„qon xonligi haqida, uning aholisi, urf-odatlari, hududlari va chegaralari, harbiy ahvoli va boshqalar yuzasidan asosan ilk axborotlarni tо„plaganlar ma‟lumot tarzida yetkazib berganlar. Shuningdek, bu asarlarda keyingi davrlarda yuzaga kelgan «buyuk davlatchilik» g„oyalarini bо„rttirib kо„rsatish kabi holatlar sezilmaydi. 67
ikkinchi yarmida yaratilgan asarlarda xonlikning sо„nggi davrlari ichki va tashqi siyosati, harbiy ahvoli, xonlikning chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi va tugatilishi voqealari keng ma‟lumotlar asosida yoritib berilgan. Bu asarlardagi ma‟lumotlar voqealarning bevosita ishtirokchilari va ayni zamonda yashagan olimlar tomonidan yoritilganligiga qaramay, ularda Rossiya imperiyasi mustamlakachiligi manfaatlariga mos ravishda, buyuk davlatchilik nuqtai nazaridan yondashilganligini kо„rish mumkin. Masalaga bunday konseptual yondashuvning asosiy sababi bir tomondan buyuk davlatchilik qarashlari bо„lsa, ikkinchi tomondan podsho tuzumining ta‟siri edi. G.A.Ahmadjonovning ta‟kidlab о„tishicha, “mustamlakaga aylantirish va uning oqibatlari bilan aloqador haqqoniy tarixiy-siyosiy asarlarni chop etish” “podsho senzurasi ta‟qiqlari sababli” mumkin emas edi. 68 Biroq, bu ma‟lumotlarni tanqidiy ravishda jiddiy о„rganish foydadan xoli emas.
О„rta Osiyo xonliklarining chor Rossiyasi tomonidan zabt etilishi bu yerda yashovchi xalqlar uchun «juda foydali bо„lganligi» hamda Rossiya О„rta Osiyoga «sivilizatsiya olib kelganligini» zо„r berib kо„rsatishga urinish asosan harbiylar uchun juda xususiyatli bо„lgan. Ular orasida M.A.Terentyev tomonidan yozilgan uch jildlik «Zavoyevaniya Sredney Azii» asari boshqa mualliflarning asarlariga nisbatan voqealarning keng va mukammal yoritilganligi bilan alohida о„rin
65 Макшеев А. Показания сибирских казаков Милюшина и Батыришкина, бывших в плену у кокандцев с 1849 по 1852 гг. // Вестник Русского Географического обҳества. –Ч.17 (II). –С.-Пб. 1856. -С.20-32. 66 А.Нурекин. Очерки истории Коканда с 1841 по 1864 гг. // Туркестанские ведомости. 1871, сентябрь. 67 Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. 9-б. 68 Ахмеджанов Г.А. Российская империя в Центральной Азии. – Т.: Фан, 1995. – 137 с. 28
tutadi. 69 Bunda muallif chor Rossiyasining faqatgina XIX asr ikkinchi yarmidagi harbiy yurishlarini emas, balki XVIII asr boshlarida О„rta Osiyo hududlariga qilingan harbiy yurishlar tarixiga ham keng о„rin beradi. M.A.Terentyev voqelarni bir tomonlama, ya‟ni chor imperiyasining manfaatlari nuqtai – nazaridan yoritadi. Bunda asosan podsho armiyasi askarlarining jang faoliyatlari voqealar tafsilotining markazida turadi. U boshqa mualliflarga nisbatan mahalliy tarixchilar asarlaridan foydalanish imkoniyatiga kо„proq ega bо„lsada, ularga masalaning asosiy manbalari sifatida qaramaydi. 70
YE.T.Smirnov tomonidan yozilgan «Sultani Kenisari i Sadik (bibliograficheskiye ocherki)» nomli asarda Qozog„iston hududlarining chor qо„shinlari tomonidan bosib olinishiga qarshi kurashgan Kenisari sulton, Janubiy Qozog„iston hududlari, Toshkent himoyasi, Buxoro amirligi hamda Xiva xonligining chor Rossiyasi qо„shinlariga qarshi olib borgan kurashlarida sarkardalik faoliyati bilan mashhur bо„lgan Sulton Sodiq haqida qimmatli ma‟lumotlarni berib о„tadi. Muallif har ikki sarkarda haqida ma‟lumotlarni mahalliy manbalar asosida tahlil etib beradi. Shuningdek, ushbu asardan Qо„qon xonligi ichki siyosatiga aloqador ma‟lumotlar bilan birga xonlikning chor Rossiyasi harbiy bosqinchiligiga qarshi kurashlari tarixi va tarixiy shaxslar haqidagi qimmatli ma‟lumotlar keltirib о„tilgan. 71
«Киргизский рассказ о русских завоеваниях в Туркестанском крае» nomli asari mahalliy tarixchi Mullo Holiboy Mambetovning «О„rus lashkarining Turkistonda tarix 1269-1282 sanalarda qilg„on futuxotlari» asari asosida yozilgan va rus tiliga tarjima qilib, ayrim voqealar muallif tomonidan tahlil etilgan. Ushbu asar Qо„qon xonligining chor Rossiyasiga qarshi 1853 yildan 1865 yillargacha olib borgan kurashlari haqidagi qimmatli ma‟lumotlarni о„z ichiga olish bilan birga xonlikning ichki siyosati va xonlik
69 Терентьев М.А. История завоевании Средней Азии. – СПб., 1906. 70 Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. 18-б. 71 Смирнов Е.Т. Султаны Кенисара и Садык. -Т.: Тип С.И.Лахтина, 1889; 29
boshqaruvida alohida о„rin tutgan tarixiy shaxslar haqidagi ma‟lumotlar о„rin olgan.
72
Yana shuni alohida ta‟kidlab о„tish joizki, V.V.Bartold, N.I.Veselovskiy, A.Zimin О„rta Osiyoning chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi tarixini mahalliy tarixchilar tomonidan yozilgan asarlarni, ularda bu masalaga bildirilgan munosabatlarini о„rganib, xolis yondashilgandagina obyektiv baho berish mumkinligini alohida ta‟kidlab о„tganlar. 73 Shu jihatlari bilan bu olimlar tomonidan yozilgan bir qancha asarlar о„zining ma‟lum darajada obyektivliligi bilan ajralib turadi, bunda ular mahalliy tarixchilar tomonidan yozilgan asarlarni bevosita о„rganib va tahlil etib, masalaga oydinlik kiritishga harakat qilganlar. 74
Qо„qon xonligi tarixi masalalariga bag„ishlangan tadqiqotlarning ikkinchi asosiy davrni sovet davri tarixshunosligi tashkil qiladi. Sovet hokimiyatining dastlabki yillaridan XX asrning 40-50 - yillarigacha bо„lgan vaqt mobaynida sobiq ittifoqqa birlashtirilgan mamlakatlarda fanning barcha sohalarida sotsialistik tuzum va kommunistik mafkura ta‟siri kuchayib bordi. Tarix fani sohasida amalga oshirilayotgan ilmiy tadqiqotlar kommunistik mafkura tamoyillari asosida yо„naltirilgan bо„lib, ularda partiyaviy-siyosiy ta‟sir va bosim ostida sovet ijtimoiy fanlari sohasiga xos bо„lgan metodologik noxolisliklar ustunlik qiladi. Bu davr mobaynida fan sohasida birmuncha yuutuqlar qо„lga kiritilgan bо„lsada, XX asrning 50-yillariga kelib sobiq Sovet Ittifoqi markazining milliy masalalar borasidagi siyosatining kuchayishi, xususan «yagona sovet xalqini» shakllantirish borasidagi mafkuraviy siyosati fan sohasiga, jumladan tarix fani sohasiga ham katta ta‟sir о„tkazdi. О„rta Osiyo davlatlari tarixining milliy xususiyatlarini chuqur о„rganish va ommalashtirish cheklab qо„yildi. Ayniqsa, chor Rossiyasining О„rta Osiyo xonliklarini bosib olishi va mustamlakaga aylantirishi masalasida obyektivlik jihatlari kamaydi. XX asrning 80-yillari о„rtalariga kelib, sobiq ittifoqda «qayta qurish» jarayoni boshlanishi bilan
72 Веселовский Н.И. Киргизский рассказ о русских завоеваниях в Туркестанском крае / Текст, перевод и приложения. – Спб., 1894; 73 Веселовский В. Киргизский рассказ о русских завоеваниях в Туркестанском крае. -С. 7-9. 74 Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. 20-б.
30
oshkoralik va demokratiya tamoyillari yuzaga chiqa boshladi. Tarix fani sohasida, ayniqsa, chor Rossiyasining О„rta Osiyo xonliklarini bosib olishi va mustamlakaga aylantirish borasida ilmiy jihatdan asoslangan va kommunistik mafkuradan holi bо„lgan fikrlarni bildirish uchun keng imkoniyatlar yuzaga keldi. 75
tarixshunosligini, garchi u umumiy yaxlitlikni tashkil etsada, masalaga bо„lgan yondashuv xususiyatiga asosan uch qismga bо„lish mumkin. Birinchi qismi Sovet hokimiyatining dastlabki yillaridan XX asrning 50- yillari о„rtalarigacha bо„lgan vaqtni о„z ichiga oladi. Bu davrda A.F.Kalujin, A.Baymurzin, G.A.Plyashko, A.Popov va boshqalar tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlarda va tarix kitoblarida Qо„qon xonligi tarixi va chor Rossiyasi tomonidan uning mustamlakaga aylantirilishi masalalari qisman avvalgi davr tadqiqotlari an‟analarini davom ettirgan holda, ya‟ni voqealarni manbalar va arxiv hujjatlari asosida deyarli obyektiv ravishda yoritishga harakat qilganlar. 76
Qо„qon xonligi tarixi masalalarini yoritishda bir tomonlama, «buyuk davlatchilik shovinizmi» nuqtai
nazaridan yondashuvni Sovet davri
tarixshunosligining ikkinchi qismida yaqqol kо„rish mumkin. Bu davr XX asrning 50-yillaridan 80-yillarning о„rtalarigacha bо„lgan vaqtni о„z ichiga oladi.
XX asrning 50-yillaridan boshlab Rossiya imperiyasining О„rta Osiyoni «bosib olishi» iborasi о„rniga sun‟iy ravishda «qо„shib olishi» iborasi ishlatila boshlandi. Mazkur jarayon 1955 va 1959 yillarda О„rta Osiyoning 1917 yilgacha bо„lgan tarixiga bag„ishlangan birlashgan ilmiy anjumanlardan sо„ng yanada avj oldi. Ularda rasmiy ravishda О„rta Osiyoning chor Rossiyasi «qо„shib olinishi», mahalliy xalqlarning imperiya tarkibiga «ixtiyoriy» ravishda «qо„shilganligi»ning
75 Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. 22-б. 76 Калужин А.Ф. Из истории завоевания Узбекистана царской России // Труды Узб. гос. ун-та. Самарканд. 1939. Т.16. С.109; Баймурзин А. Из истории захвата царизмом Большой и Средней Орды. // Изв. Каз филиала АН СССР. Серия история. Алма-Ата. 1940. -Вўп.I. -С.95; Пляшко Г.А. К истории русско -английских отношений в Средней Азии. Дисс … канд.ист.наук. -Кировоград,, 1953; Попов А. Из истории завоевания Средней Азии. -М.- Л. Наука, 1940. 31
«progressiv natijalari» ta‟kidlab о„tildi. 77 Aynan shu vaqtdan boshlab amalga oshirilgan ilmiy tadqiqotlarda hamda maqola va asarlarda masalaga xolis, ilmiylik va tarixiylik nuqtai nazaridan obyektiv yondashuvga tо„la amal qilish kamaydi. Bu holni XX asrning 50-80 yillarida tadqiqot olib borgan aksariyat tarixchilarning asarlarida kuzatish mumkin.
Jumladan, bu davrda
K.Usenbayev, S.Sagatov, S.T.Tileuqulov, L.D.Dergachyova, R.Beknazarov, A.X.Xasanov,X.SH.Inoyatova, N.Xalfin, R.Nabiyev, H.Z.Ziyoyev,
O.Bо„riyev va A.О„rinboyev hamda boshqalarning ilmiy tadqiqotlarida Rossiya imperiyasi tomonidan о„zbek xonliklarining bosib olinishi voqealari ancha batafsil, manbalar hamda arxiv hujjatlari asosida yoritib berilgan bо„lsada, kommunistik mafkura tazyiqi va senzurasi ta‟sirida masalaning asl mohiyatini ochib berishda tо„sqinlikka uchradilar va ayni vaqtda chor Rossiyasining О„rta Osiyoni bosib olinishining «progressiv axamiyati»ga ham alohida urg„u berishga majbur bо„ldilar. 78
X.Z.Ziyayev, X.SH.Inoyatov, R.N.Nabiyev, A.Popov, N.A.Xalfin kabi
tadqiqotchilarning asarlari alohida о„rin tutadi. О„rganilayotgan mavzu yuzasidan ularning amalga oshirgan eng katta xizmatlari mavzuga aloqador ma‟lumotlarni tо„plash va sistemalashtirish, yangi manbalarni ilmiy muomalaga kiritish Qо„qon xonligining XIX asr ikkinchi yarmidagi ijtimoiy – siyosiy hayoti hamda xonlikda sodir bо„lgan tarixiy jarayonlar va chor Rossiyasining harbiy bosqinichiligi masalalarini chuqur ilmiy tahlil qilish bilan belgilanadi. Bularning barchasi о„rganilayotgan muammo yuzasidan tarixiy bilimlar saviyasining ortishiga xizmat qildi. Biroq, mavjud totalitar tuzumning partiyaviy – siyosiy mafkurasi ta‟siri va ta‟qiqlari tufayli mazkur olimlar ham о„z ishlarida tarixiy voqelikni asl holida kо„rsatib berishda tо„sqinlikka uchradilar.
77 Материалы объединенной научной сессии, посвяҳенной истории Средней Азии и Казахстана в дооктябрьский период. – Т., 1955; Материалы объединенной научной сессии, посвященной прогрессивному значению присоединения Средней Азии к России. – Т., 1959. 78 Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. 22-б. 32
Sovet davri tarixshunosligi haqida fikr bildirar ekan, Prezident I.A.Karimov shunday degan edi: -“Sovet davrida yozilgan tarixni men tarix sanamayman. О„zgalar yozib bergan tarixni о„qitishga mutlaqo qarshiman”. 79
R.N.Nabiyevning «Iz istorii Kokandskogo xanstva (Feodalnoye xozyaystvo Xudoyorxana)» nomli monografiyasi xonlik iqtisodiy va ijtimoiy, jumladan siyosiy tarixining eng muhim jihatlarini yoritib beradigan va bu davrda mahalliy tarixchilarning asarlari asosida yozilgan diqqatga sazovor asar bо„lishiga qaramasdan, markazning О„zbekiston tarixiga bо„lgan cheklash siyosati ta‟sirida undan foydalanish ta‟qiqlab qо„yildi. Asar sovet davri tarixiy tadqiqotlari doirasida amalga oshirilgan bо„lib, unga ham shu davr tarixiy tadqiqotlar uchun ayrim umumiy metodologik xususiyatlar xos bо„lsada, biroq muallif tomonidan xonlik tarixiga oid bо„lgan kо„plab mahalliy tarixchilar asarlari, arxiv hujjatlari asosida mukammal tadqiqotni amalga oshiriladi. Biroq bunday mukammallik podsho Rossiyasi mafkuraviy qarashlaridan saqlanib qolgan hamda sovet davridagi mavjud partiyaviy – siyosiy tamoyillariga asoslangan «chorizmning О„rta Osiyoga sivilizatsiya olib kelganligi»ga zid bо„lganligi uchun monografiya qatag„onga uchradi.
80
Biroq bu bilan yuqorida nomlari keltirilgan mualliflar asarlarining ilmiy qiymati pasaymaydi va ularni tarixni о„rganishda yaroqsiz deb hisoblash mutlaqo notо„g„ri bо„ladi. Aksincha, ularda keltirilgan qimmatli ma‟lumotlar va tarixiy tahlillarni chuqur о„rganib, ayrim hollarda tanqidiy yondashib ilmiy xulosalar chiqarilishi bugungi kun tarixshunosligida muxim axamiyat kasb etadi. Sovet davri, shuningdek chor Rossiyasi mustamlakasi davri tarixshunosligini ilmiy jihatdan sinchiklab о„rganish, xaqqoniylik va xolislik, obyektivlik va tarixiylik tamoyillariga amal qilgan holda ilmiy asoslangan nazariy xulosalar chiqarish tarixchilar oldidagi о„ta muhim vazifadir. Sovet davri tarixshunosligining uchinchi qismi XX asrning 80 -yillari ikkinchi yarmi bilan belgilanadi. 80 - yillarning oxirlariga kelib masalaga obyektiv,
79 Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. Т:, “Шарқ”, 1998. 9-бет. 80 Қўқон хонлиги тарихшунослигининг айрим масалалари. 23-б. 33
tarixiylik nuqtai-nazaridan yondashish kuchayib bordi. Tarixchi olimlardan biri Z.H.Ziyoyevning tashabbusi bilan 1990 yil о„tkazilgan «Turkistonning Rossiya tomonidan bosib olinishi» mavzusidagi ilmiy anjuman masalaga tubdan yangicha yondashuvga asos yaratdi. Buni о„sha yillardayoq olim tomonidan e‟lon qilingan bir qancha maqolalarda ham kuzatish mumkin. 81
H.N.Bobobekov ham о„zining bir qator ilmiy maqolalarida chor Rossiyasining О„rta Osiyoni bosib olishi masalasiga doir dolzarb masalalarni kо„tarib chiqadi. 82 «Qayta qurish» siyosati davom etib turgan 1989 yildayoq u о„zining «Rossiya О„rta Osiyoni bosib olganmi?» hamda «О„rta Osiyo Rossiyaga qо„shib olinganmi?» nomli ikki maqolasida arxiv hujjatlari va ayrim mahalliy tarixchilar asarlari asosida О„rta Osiyo xonliklarining chor Rossiyasi tomonidan harbiy zо„ravonlik va bosqinchilik yurishlari orqali bosib olganligini isbotlab berdi. 83
«Народные движения в Кокандском ханстве и их социально-экономические предпосылки» nomli monografiyasida ham davom ettirdi. 84
Ushbu olimlarning bu yillarda yaratgan ilmiy xulosalari haqli ravishda shu vaqtgacha О„zbekiston tarixiga nisbatan hukm surgan mafkuraviy tazyiqni rо„yi- rost ochib tashladi va tarixni obyektiv va xolislik nuqtai nazaridan о„rganishga bо„lgan munosabatning yuzaga kelishiga turtki bо„ldi. Qо„qon xonligi tarixi tarixshunosligining uchinchi asosiy davrini О„zbekiston mustaqilligining qо„lga kiritilishi va mustaqillik yillarida yaratilgan ilmiy asarlarni va tadqiqotlar tashkil etadi. Mustaqillik yillarida H.Z.Ziyoyev, H.N.Bobobekov, SH.H.Vohidov, G„.Ahmadjonov, N.A.Abduraximova va boshqalar tomonidan Qо„qon xonligi va Rossiya imperiyasi mustamlakachiligi tarixiga bag„ishlangan bir qancha ilmiy
81 Зияев Х.З. «К истории завоевания узбекских ханств». // Общественные науки в Узбекистане. - 1990. №2; «Завоевания Бухарского и Хивинского ханств». // Общественные науки в Узбекистане. -1990. -№8. 82 Бобобеков Ҳ.Н. Россия Ўрта Осиѐни босиб олганми? // Фан ва турмуш, - 1989, - 8-сон; Ўрта Осиѐ Россияга қўшиб олинганми? // Фан ва турмуш, - 1989, -10-сон. 83 Ўша жойда. 84 Бабабеков Х.Н. Народные движения в Кокандском ханстве и их социально – экономические и политические предпосилки (XVIII – XIX вв). Дисс … д-ра ист. наук. - Т. - 1991. 302 с
34
tadqiqot ishlari
amalga oshirildi va asarlar yaratildi. 85 H.Z.Ziyoyevning «Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash» 86 asari keyingi yillarda nashr etilgan ishlar orasida о„zining mukammalligi bilan alohida о„rin tutadi. Asarda Qо„qon xonligi tarixining ayrim jihatlarini yoritish bilan birga Rossiya imperiyasining О„rta Osiyo
xonliklariga harbiy
yurishlari, mustamlakachilikning о„rnatilishi va uning mohiyati, milliy istiqlol uchun kurashgan vatanparvarlar faoliyatiga ham keng о„rin ajratadi. H.N.Bobobekov о„z ilmiy tadqiqot ishlarida XIX asr ikkinchi yarmida Qо„qon xonligida yuz bergan milliy ozodlik harakatlari va ularning sabablari va natijalarini yoritishga katta ahamiyat bergan. 87
SH.H.Vohidov о„z ilmiy tadqiqot ishida Qо„qon xonligi tarixshunoslik maktabining shakllanishi va xususiyatlari hamda manbalar tahliliga boshqa tadqiqotchilarga nisbatan kengroq tо„xtalib о„tadi. 88
Download 1,02 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish