Toshkent moliyainstituti n. Atayeva, F. Rasulova, M. Salayeva, S. Hasanov



Download 20,47 Mb.
Pdf ko'rish
bet438/679
Sana31.12.2021
Hajmi20,47 Mb.
#271115
1   ...   434   435   436   437   438   439   440   441   ...   679
Bog'liq
umumiy pedagogika

10 ‘sha joyda 28-bet.

2 0 ‘sha joyda. 334-bet.

482


«Xorun  ar-Rashid xalifa  safar yo ‘lida  ketayotganida  ko (chat  ekib 

yurgan  kishiga  uehragan;  undan  bu  nima  ko‘chat  deb  so ‘raganida

yong^oq-ko^chati  degan.  Bu  qachon  hosil  beradi  deb  so ‘raganida,  20 

yillarda  hosilga  kiradi  degan,  sen  o ‘zing  qarilikdan  aljib  qolibsan, 

shuncha  mehnat  qilib  ekkaning  bilan foydasini  k o ‘rolmasang,  senga 

undan  nima foyda,  deb  savol  bergan.  0 ‘sha  chol,  ekib  ketganlaming 

mevasini  biz  yedik,  endi  biz  ekib  ketaylik,  o ‘zimiz  yeyaolmasak  ham 

boshqalar yesin,  degan.  Xalifaga bu so ‘z xush kelib,  unga  tanga  in ’om 

qilgan».

Demak, mehnat qilishdan asosiy maqsad xalq uchun foyda keltirish 

boiishi  kerak.  Mutafakkiming  uqtirishicha,  agar  odam  xizmatni 

o6rinlatib qo‘ysa5 albatta, o‘z talabiga erishadi. Agar talabiga erishmasa, 

demak,  bu  unga  topshirilgan  xizmatni  astoydil  bajarmaganligining 

oqibatidir.

Ahmad  Donish  kishilami  g6ayratli  bo6lishga,  maqsadni  ko‘zda 

tutilgan  foydali  ishga  qaratishga,  o‘z  xususiy  ishlariga  o‘ralib  qolmay, 

qaysi  y o i  bilan  boisa  ham  xalq  uchun  foyda  keltirishga  da5vat  etadi. 

Uning  fikricha,  kishining qilgan  sa’y-harakati  yolgiz  o‘z  nonini  topish 

va o‘z qomini to6ydirish uchun boimasligi kerak;  kasb va harakatlarini 

naqd non topish, kundalik qorin to‘ydirishga oichab qiladigan kishi eng 

past himmatli kishidir.

Ahmad  Donish  mehnat  haqida  fikr  yuritar  ekan,  uning  ijtimoiy 

mohiyatini  birinchi  ringa qyadi,  u  mehnatning  ijtimoiy  xususiyatga 

ega boiishini istaydi.

Ahmad  Donishning  jismoniy  mehnat  bilan  aqliy  mehnatning 

bogiiqligi  haqidagi  fikri  ham  diqqatga  sazovordir.  Ahmad  Donish  o4z 

asarida bu  ikki  tur mehnat bir xil  mohiyatga ega  ekanligini  ta’kidlagan 

holda,  agar  ular  dunyoning  gullab-yashnashi  ta’minlasagina  maqtovga 

sazovor  boiishini  qayd  qiladi.  Ahmad  Donishning  fikricha,  bilimni 

egallash hunami egallash bilan uzviy  bogiangan bo6lishi kerak,  chunki 

tajribada qoilanmaydigan bilim puxta bo6lmaydi.  Har bir bilim odamni 

maium bir mashg6ulot yoki kasbga tajyorlashi kerak.

Ahmad  Donishning  uqtirishicha,  ilm  odamga  baxt-iqbol  baxsh 

etadi. Odam yaratilganidan so6ng uning tugamas baxti ilm va ma’rifatda 

bo6ladi.  Uning  ixtiyori  o6zida  bo6lsa,  ilmsizlik  va  dangasalikka  bo6yin 

egmasin,  chunki  ilm  va  ma’rifat  inson  ruhining  istagi  boiib, 

rohatparastlik  va  dangasalik  nafsning  tilagidir.  Ahmad  Donish  o6z 

farzandlariga  va  ular  orqali  avlodga  murojaat  etib,  bilimni  egallashdan 

maqsad odamlar ehtiyoj talablarini qondiradigan  bo6lishini, fanni boylik

483



orttirish  vositasiga  aylantirmaslikni  ta’kidlaydi  va  ilmni  egallashda 

odamlami,  yoshlami  tarbiyalash  asosiy  maqsad  qilib  qo‘yilishi 

kerakligini aytadi.  Shu bilan birga, Ahmad Donish yoshlar egallaydigan 

bilim  odamlarda turli  fanlami  egallashga  qiziqish hissini  uygfiotadigan, 

xalqlar  o6rtasida  keng  yoyiladigan,  avloddan-avlodga  o‘tib  boradigan 

boiishini istaydi.  _

Ahmad  Donishning  ta’kidlashicha5  yoshlar  biiimlami  bevosita 

kuzatish  y o ii  bilan  ongli  ravishda  egallashi,  z  fikri  va  bilimning 

haqiqiyligiga  ishonch  hosil  qilishi  kerak;  o‘rganiladigan  hodisaning 

mohiyatini  bilib  olib,  eng  asosiy  masalaga  e’tibor  berib,  ikkinchi 

darajalilarini chiqarib tashlamogi  lozim.  Har bir odam bilimni  shunday 

egallashi  kerakki,  har  qanday  qarshilik va  e’tirozlar  uning o‘z  bilimiga 

boigan ishonchini yo‘qqa chiqara olmasin, fikri haqiqatan to‘g‘ri boisa, 

odamlaming kelisha olmasligidan xafa boimasin.

Maiumki,  har  bir  odam  u  yoki  bu  hodisani  va  bir  xil  ma’nodagi 

fikmi  turlicha  tushunadi  va  talqin  qiladi.  Bu  albatta,  odamlaming 

turmush tajribasi,  qiziqishi va bilim darajasi bilan bogiiqdir.  Odamning 

turmush  tajribasi  qanchalik  boy,  hodisa  va  bilimga  qiziqishi  qanchalik 

kuchli boisa, bilimni shunchalik chuqur o‘zlashtiradi, hodisani toiiq va 

to4g‘ri qabul qiladi.

Ahmad  Donishning  ta’biriga  ko‘ra,  har  bir  musulmon  odam  eng 

avval  o ‘ziga  zarur  bo ‘Igan  ilmlami  o ‘rganishi farzdir.  Shundan  so ‘ng 

tirikchilik uchun biror kasb-hunar o ‘rganishi lozim.  Qaysi ilm va hunar 

kishining  aqliga,  ruhiga  tarbiya  berar  ekan,  unday  ilm  va  hunar  o ‘z 

egasini bu dunyoda  ham,  u dunyoda ham  qo ‘llab-quwatlaydi Agar ilm 

va  hunar  inson  ruhiga  tarbiya  bermay,  tanni  semirtirib,  orzu-havasni 

ko ‘paytirib,  nafsi  shaytonga  yordam  beradigan  bo‘lsa,  unday  ilm  va 

hunarlar egasining odati, xudoning la ’natidir.

Ahmad  Donishning  fikricha,  har  bir  odam  baxtli  boiishni  istaydi. 

Ammo  baxtni  ham  har  bir  odam  turlicha  tushunadi.  Ayrim  odamlar 

baxtni  to‘q  yashashdan  iborat  deb  tushunadilar.  Shu  tufayli  ular  butun 

hayotlari  davomida  boylik  orttirishga  intiladilar.  Boshqa  bir  odamlar 

podsho,  amirga  yaqin  boiishni  baxt  deb  anglaydilar  va  ularga 

yaqinlashishga  harakat  qiladilar.  Bu  toifa  odamlar  baxtni  tor  ma’noda 

tushunadilar va noto‘g‘ri talqin qiladilar.

Ahmad  Donishning  axloq  masalasiga  munosabati  ishq-muhabbat, 

baxt  haqidagi  fikrlarida,  ayniqsa,  yorqin  ko‘rinadi.  U  deydi: 



«

1

Buzuqchilikka  olib  boradigan  ishq-muhabbatning  madaniyatga  zarba

484


berishi  shubhasizdir.  Inson  o sz  muhabbatini  shariatdan  tashqari 

ishlarga sarf etishi falokat chuquriga o szini otishi kabidir».1

Tabiiyki,  oila  qurishda  yigit  bilan  qizning  bir-birini  sinashi,  xulq- 

atvorlarini bilishi muhimdir. Ahmad Donish turmush madaniyati haqida 

fikr  bildirishicha,  qiz  ko sngil  qosygan yigit hamma  o srtasida  tanilgan, 

hurmat-obro sga ega bo Slishi shart. Agar u obro Ssiz bo Slsa,  qiz - mahbub 

badnom  bo slib,  odamlar oldida  hurmatsizlanadi.  Shu  bois  olim sevgan 

ham,  sevilgan  ham  (oshiq,  mafshuq)  himmatli,  asl  odamlar  boslishi 

kerakligini ta fkidlaydi.  Shunday boslganlaridagina  ular o szaro dosstlik, 

muhabbat qonun-qoidalarini o sz o  smiga qo sya oladilar.

Ahmad  Donish  axloqiy  tarbiyaning  maqsadi  va  vazifasi  haqida 

maxsus  fikr  bildirmasa  ham,  bayon  etgan  fikrlaridan  tarbiya  oldiga 

qo‘ygan  vazifasini  bilib  olish  mumkin:  u  axloq  tarbiyasi  oldiga 



boshqalarga  nafi  tegishini  o sz  burchi  deb  bilgan  odamlarni  kamol 

toptirishni  asosiy  vazifa  qilib  qosyadi.  Yosh  avlodda  mehnatsevarlik, 

vatanparvarlik,  xalqsevarlik  tuygsusini  boylikka  hirs  qosyish  kabi 

illatlarga  nisbatan  nafrat  hissini  tarbiyalashni  talab  etadi.  Ahmad 

Donishning  fikricha,  odamlarda  ozodlikka  va  shaxsning  mustaqilligiga 

havas, muhabbat tuyg‘usini tarbiyalash kerak.

Har bir odam do‘stlikni va birodarlikni qadrlashi, boshqalarda, hatto 

yomon odamdagi yaxshi tomonlarini ko‘ra bilishni maslahat beradi.

«Agar,  — deydi  Ahmad  Donish,  —  birov  bilan  suhbat  qurmoqchi 

bosIsanglar,  o sz sifati bilan xalqqa yaqin bo slgan,  aqlli,  hushyor kishilar 

bilan  d o sstlik aloqasini  bogslanglar.  Chunki,  oqil  odamlar hech  kimga 

yomonlikni  xohlamaydilar.  Aqlli  odamlaring  alomati  ulardagi 

yaxshilikning  yomonlikdan 

ko sproq 

bo Slishida 

yoki 

barobar 

boslishidadir.  Bunday  odamlar  olimlar,  qalam  ahllari  ichidan  topiladi. 

Bulardan  boshqalari  bilan  dosstlik  qilmoqchi  boslsanglar,  u  vaqtda 

unday odam  hech  boslmaganda birortayomon f e fldan saqlangan odam 

boslishi shartdir.

Agar  do Sstlaringizni  biror  yomon  tomonini  bilsanglar  va  uni  bu 

yo sldan  qaytarishga  kuchlaring  yetsa,  uni  qaytaringlar.  Agar  buni 

qilolmasanglar,  hamma  bilan  yaxshi  muomalada  boslinglar.  Chunki, 

dunyoda aybsiz do sst topilmaydi».2

Ahmad  Donish  yoshlarga  vatanparvarlik  tuyg‘usini  singdirishni 

uqtirib,  inson o‘z vatani himoyasi uchun kurashsa,  o‘z xalqi  bilan birga 

boisagina,  u  barhayot  boiishini  aytadi.  Shuningdek,  u  yosh  avloddan




Download 20,47 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   434   435   436   437   438   439   440   441   ...   679




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish