408
Rivojlangan davlatlar bank amaliyotida,
“6S”, “CAMPARI”,
“RARTS”
modellaridan keng foydalaniladi.
Kreditga layoqatlilikni baholashdagi xalqaro modellar va ularning
tasnifi
Belgilar
Nimani
anglatishi
Tavsifi
“6 C ” usuli
С
Sharacter
Reputatsiya, mijozning xarakteri
С
Capacity
Imkoniyatlar
С
Cash
Naqdlik
С
Collateral
Kafolatlik
с
Conditions
Shartlar
с
Control
Nazorat
“ C A M PA R I” usuli
С
Sharacter
Reputatsiya, mijozning xarakteri
А
Ability
Kreditni qaytarishga qobilligi
М
Margin
Marja, daromadliligi
Р
Purpose
Kreditlaming maqsadli yo4nalishlari
А
Amount
Kredit miqdori
R
Repayment
Kreditni qaytarish shartlari
I
Insurance
T a’minlanganligi, kreditni qaytmaslik riski
“ R A R TS” usuli
Р
Purpose
Kreditning maqsadligi
А
Amount
Qarz miqdori
R
Repayment
Kreditni qaytarish shartlari
Т
Term
Kredit berish muddati
S
Security
Kreditni toMashni kafolatlash
Ushbu modellar ko‘p parametrlami o ‘z ichiga olganligi sababli
korxonalaming kreditga layoqatliligini baholashda eng to^g'ri qaror
qabul qilish imkonini beradi.
7.6. Korxonaning ishonchliligini baholash
Quyida tavsiya etilayotgan uslubiyot korxonalar ishonchliligini
baholashning, tahlil etishning mavjud nazariy manbalariga tayangan
409
holda tuzib chiqildi va undan barcha tijorat banklari o 4z kredit siyosatini
yoMga q o ‘yishda, faoliyatini maqsadli boshqarishida foydalanishlari
mumkin.
Ushbu metodika amaldagi qonunchilik normalariga, tartiblarga va
eng
muhimi
tahlil
uchun
zarur
bo‘lgan
axborotlar
bazasini
shakllantirishning umum belgilangan talablariga to'la mos tushadi.
Bunda asosiy jihatlar korxonaning yaqin yillar ora!ig‘ida bankrot
boMmaslik, moliyaviy krizislar qiyinchiliklar, depsinishlar va sinishlar
holatiga tushmasligi, majburiyatlarni qoplash yuzasidan ishonchli
manbalarga ega va ega emasligini baholashga qaratiladi.
Baholashning umumiy qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin:
birinchi navbatda korxonaning e ’lon qilinadigan va chop etiladigan
moliyaviy hisobot m a’lumotlari asosida uning keng qamrovli moliyaviy
ahvolini, uning kutilishlarini baholash lozim. Ayniqsa, aksionerlik
jamiyati, yoki mulki fond birjasida sotiladigan korxonalaming qimmatli
qog‘ozlari, aksiyalarining aylanishi, bozordagi holatiga muhim ahamiyat
qaratish zarur.
Korxona
ishonchliligini
baholashda
eng
muhim
xulosalar
shuningdek, moliyaviy hisobotlar m a’lumotlari asosida aniqlanadigan
koeffitsiyentlar natijalariga qarab chiqariladi.
Ekspress tahlil
asosida korxonaning
faoliyat samaradorligi,
moliyaviy sogMomligi, ishonchlilik darajasi bitta aksiyaga to‘g 4ri
/
keladigan foyda normasining o ‘zgarishi; aksiya bahosining o‘zgarishi;
dividend summalarining o‘zgarishiga qarab korxonaning ishonchlilik
darajasini dastlabki xulosalami berish mumkin.
0 ‘z navbatida korxonalaming, aksionerlik jamiyatlarining dividend
stavkalarini doimiy o 4rganish nafaqat ushbu korxonalaming kredit
munosabatlarini tartibga solish, balki bank foiz stavkalariga o ‘zgarishlar
kiritish, kredit shartlarini belgilash moliyaviy boshqaruv strategiyalarini
belgilashda ham muhim masala hisoblanadi.
Tahlilda muhim ahamiyat korxonalar aksiyalariga e ’lon qilingan
dividendlar va bank depozitlari foizi orasidagi nisbat, aloqadorligiga
qaratiladi.
410
Xalqaro amaliyotda ular orasidagi nisbat bo'yicha quyidagi
kategoriyalar tarkiblanadi:
- aksiyalar bo4yicha dividend qaytimi depozit foizidan 20 foiz
oshganda korxonaning investitsion jozibadorligi eng yuqori deb
baholanadi;
- aksiyalar bo'yicha dividend qaytimi depozit foizidan 20 foizdan
kam bo4Igan hollarda korxonaning investitsion jozibadorligi nisbatan
past deb baholanadi;
- aksiyalar bo4yicha dividend qaytimi depozit foiziga yetmagan
hollarda korxonaning investitsion jozibadorligi yo4q deb baholanadi;
- aksiyalar bo4yicha dividend qaytimi depozit foizidan kam boMgan
va ular orasidagi interval 20 foizdan ortadigan bo4 Isa, korxona faoliyat
samaradorligi
past deb
baholanadi
va investitsiya jalb qilish
imkoniyatiga ega bo4lmaydi (bunda uzoq muddatli investitsiyalar
mustasno deb qaralishi mumkin);
aksiyalar
bo'yicha
dividendlar
toianm asa
yoki
to4 lash
imkoniyatlari bo'lmasa bunday korxonalar krizis yoki bankrotlik
holatida deb qaraladi.
Korxonalar ishonchliligini baholashda ulaming moliyaviy holati,
samaradorligining reyting bahosiga ham muhim ahamiyat qaratiladi.
Reyting
baholash
amaliyoti
yuqoridagi
ko'rsatkichlar
tizimini
kategoriyalar bo‘yicha ranjirlashni talab etadi.
<
/
Xuddi shu tarkiblash va ranjirlash moliyaviy koeffitsiyentlar
bo4yicha ham amalga oshiriladi.
Moliyaviy
koeffitsiyentlar bo'yicha quyidagi
kategoriyalami
tarkiblash mumkin:
K1 - kategoriyaga barcha moliyaviy koeffitsiyentlar (likvidlik,
kapital tarkibi, rentabellik va aylanuvchanlik) darajasi o 4rtacha tarmoq
ko‘rsatkichidan yuqori
bo'lgan korxonalar ishonchli,
moliyaviy
barqaror, investitsion jozibador, to4lovga qobil, sifat menejmentiga ega
korxonalar kiritiladi.
K2 - kategoriyaga likvidlik va xususiy kapital tarkibi bo4yicha
moliyaviy koeffitsiyentlari o4rtacha tarmoq ko'rsatkichlaridan ortadigan
411
biroq, rentabellik va aylanuvchanlik kocrsatkichlari o ‘rtacha tarmoq
ko‘rsatkichlaridan
past
b o ig an
korxonalar
kiritiladi.
Bunday
korxonalami to io v g a qobil, moliyaviy barqaror deyish mumkin, lekin
investitsion jozibadorligi, samaradorlikning sifat menejmenti past deb
qabul qilinadi.
КЗ - kategoriyaga likvidlikning barcha kocrsatkichlari bo‘yicha
yuqori lekin qolgan moliyaviy ko^rsatkichlar bo‘yicha ahvoli o 4rtacha
tarmoq ko‘rsatkichlaridan past b o ig an korxonalar kiritiladi. Bunday
korxonalar
qisqa
muddatli
to io v g a
qobil,
lekin
moliyaviy
nobarqarorlikga ega, investitsion jozibadorligi va samaradorlikning sifat
menejmenti juda past korxonalar sifatida tarkiblanadi.
K4 - kategoriyaga joriy to io v layoqatiga ega lekin oraliq va tezkor
to io v layoqatiga ega boim agan, qolgan moliyaviy koeffitsiyentlar
guruhi bo‘yicha o ‘rtacha tarmoq ko‘rsatkichlaridan juda past b o ig an
ko‘rsatkichlarga ega b o ig an korxonalar kiritiladi. Bunday korxonalar
bankrotlikning boshlangich bosqichidagi korxonalar sifatida qaraladi.
K5 - kategoriya korxonaning joriy to io v layoqati 2 dan kichik yoki
teng b o ig an , qolgan barcha moliyaviy ko‘rsatkichlar bo‘yicha natijalari
qoniqarsiz b o ig a n korxonalar kiritiladi. Bunday korxonalar bankrot,
krizis holatidagi korxonalar deb e ’tirof etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |