Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Vaziyatli masala 5
Shahar ma'muriyati bolalar ta’lim muassasasi qurish uchun er uchastkasini tanlashda tuproqning sanitariya-kimyoviy, bakteriologik va parazitologik tahlillarini amalga oshirdi.
Taklif etilayotgan joy ilgari xususiy uy xo'jaliklari bo'lgan, u erda kanalizatsiya tizimi bo'lmagan va suyuq hamda qattiq chiqindilar kompost chuqurlarida to'plangan. Tuproqda qo'rg'oshin, kadmiy, simob topilgan. Og'ir metallarning 25 sm qatlamda uchrashi, ularning texnogen kelib chiqishini ko'rsatadi.
Tuproqda patogen bakteriyalar aniqlangan, shu jumladan salmonellalar - 10, enterokokklar indekslari - 80, ichak tayoqchalari indeksi - 70, gelmintlar tuxumlari - 1 kg ga 7 ta, shuningdek, chivinlarning lichinkalari - 6, g’umbaklari esa – 8 tani tashkil etdi.
Savol:
Bolalar bog'chasi qurish imkoniyati haqida fikr bildiring. Sanitariya epidemiologiya nuqtainazaridan havfsiz bo’lgan tuproqqa ta’rif bering.


Nazorat uchun savollar
1. Tuproqning ifloslanish manbalarini ayting.
2. Endemik kasallik nima?
3. Tuproqni o'z-o'zini tozalash turlari.
4. Tuproqning xususiyatlarini ayting.
5. Tuproq sog'lomligining ko'rsatkichi nima?
6. Tuproqlarning gigiyenik tasnifi.
7. Tuproqning epidemiologik ahamiyati nimada?


Мавзу: AHOLINI SUV BILAN TA’MINLANISHI VA KANALIZATSIYA.


Aholi suv bilan ikki xil: mahalliy va markazlashtirilgan usulda ta’minlanadi. Mahalliy ta’minlashda aholi suvni bevosita manbadan, masalan, quduqlardan oladi. Vodoprovod suvi ta’minoti trubalar orqali yetkaziladi.
Mahalliy ta’minlash sanitariya nazoratiga qishloq shifokorlik uchastkasi va feldsher-akusherlik punktining tibbiyot xodimi jalb etiladi. Sanitariya nazorati barcha mahalliy suv bilan ta ’minlash manbalarini hisobga olish va pasportlashtirishdan boshlanadi. Sanitariya pasportini tuzish uchun suv bilan ta’minlash manbalari sanitariya-epidemiologik, sanitariya-topografik va sanitariya-texnik tekshiruvdan o'tkaziladi.
Sanitariya-epidemiologiya tekshiruvida manbadan foydalaniladigan yoki unga yaqin joyda yashaydigan aholining salomatligi aniqdanadi. Suv manbai atrofldagi maydon va joylar sanitariya-topografik jihatdan (tuproqni ifloslantiradigan va boshqalar) o‘rganiladi. Sanitariya-texnikaviy tekshirishlarda suv manbaining xili, oqish manzili, chuqurligi, debiti, suv manbaini qurish va jihozlashda sanitariya qoidalari amaliyoti hamda suv olish usuli aniqlanadi.
Mahalliy ko‘zdan kechirib bo‘lgandan so‘ng, kimyoviy analiz uchun toza, quruq shisha idishda bakteriologik jihatdan tekshirish uchun (laboratoriyadan olingan yoki 30 daqiqa davomida qaynatilgan) suv namunasi olinadi. Olinayotgan suvga qo‘ldan yoki havodan mikrob tushmasligi kerak. Kimyoviy analiz uchun suv olinadigan shisha o‘sha suv bilan 3-4 marta chayiladi. Olingan suv tekshirish uchun yuborilib, natijalar pasportga ko‘chiriladi va oldingilari bilan solishtiriladi, zarurat tug‘ilsa, ma’lum sog‘lomlashtirish choralari ko'riladi.
Har gal quduq suvidan foydalanuvchi aholi orasida ichak kasalliklari ko‘payganda, quduqqa tashqaridan iflosliklar tushganda, quduq suvining organoleptik hamda bakteriologik ko‘rsatkichlari yomonlashganda quduqlami tozalash va ulaming suvini xlorli ohak bilan zararszlantirish masalasi ko‘riladi. Shu maqsadda quduq suvi butunlay chiqarilib, loyning ustki qatlami olib tashlanadi, tubi yirik qum yoki shag‘al chiqqunicha tozalanadi.
Quduq devorlari 3-5% li xlorli ohak eritmasi bilan yuvib chiqiladi. Quduq suvga to‘lgandan keyin unga har bir kub metr suv uchun bir chelakdan 2% li xlorli ohak eritmasi qo‘shib, 15 daqiqa davomida yaxshilab aralashtiriladi va 6-10 soat, yaxshisi, tuni bilan qoldiriladi. So‘ngra xlor hidi yo‘qolguncha suv chiqarib tashlanadi. Agar dezinfeksiyadan keyin suvda xlor hidi qolmasa, suvga oldingi miqdoming uchdan bir ulushi hisobida yana xlorli ohak qo‘shish va shundan so‘ng 3-4 soat kutish kerak. Quduq suvi laboratoriya tekshiruvidan o'tganidan keyin foydalanishga ruxsat etiladi. Yoz kunlari quduq suviniichuvchilar orasida yuqumli ichak kasalliklari ko‘payganida quduq suvini vaqtincha xlorlash mumkin. Buning uchun 1 m3 quduq suviga 2 soatdan keyin quduqdan suv olish mumkin. Suv ko‘p-oz olinishiga qarab, bunday xlorlash kuniga 1-2 marta suvga 1,5-2 1 1% li xlorli ohak eritmasi qo'shiladi.
Keyingi vaqtda quduqdagi suvni qadoqlaydigan patron yordamida muntazam ravishda xlorlab turish usuli ishlab chiqildi; bunday patron teshikteshik sopoldan tayyorlangan, hajmi 0,25 1 dan 1 1 gacha bolgan silindr shaklidagi idishdan iboratdir. Patron ichiga 150 dan 600 g gacha xlorli ohak joylab, 100-300 ml suv qo‘shiladi. Bir xil bo‘tqa hosil bolguncha patron ichidagi suyuqlik aralashtirib turiladi, so‘ngra tiqin bilan berkitilib, tizimchaga boglanadi va quduq tubiga 20-50 sm qolguncha suvga tushiriladi; tizimchaning bo‘sh uchi quduq chig‘irigiga boglab qo‘yiladi. Xlorli ohak eritmasi patron teshiklari orqali muntazam ravishda suvga qo'shib turiladi, natijada suv zararsizlantiriladi. Patron 20-30 sutka davomida o‘z ta’sirini ко rsatadi, xlorli eritma tamom boMganidan va suvda qoldiq xlor yo‘qolib ketgandan keyin patron tortib olib yuviladi va yana toMdirib suvga tushiriladi.
Dala shiyponlarining suv bilan ta’minlanishi ustidan sanitariya nazorati o'matish juda muhim. Har bir shiyponda suv bilan ta minlash punkti bo lishi lozim, unda suv manbaidan tashqari qo'shimcha suv saqlash uchun idish turishi kerak. Dala shiyponida suvga bolgan ehtiyoj har bir kishiga sutkada 40-50 1 ni tashkil etadi. Bundan tashqari, issiq kunlarda cho‘milish uchun 30-40 litr suv bolishi kerak. Shiypon territoriyasida manba bolmaganda suv bilan ta’minlash punktidan suv maxsus ajratilgan bochkalarda yoki "ichimlik suv deb yozib qo‘yilgan avtotsistemalarda tashib keltiriladi.
Suv saqlanadigan idishlar og‘zi zich berkitilishi, vaqti-vaqti bilan idish dezinfeksiyalanishi kerak. Shu maqsadda idish suv bilan toldirilib, har 100 litr suvga bir stakan (200,0) 10% li xlorli ohakning suvdagi eritmasi qo'shiladi. Aralashtirib 2 soatga qo‘yib qo‘yiladi, so‘ng suv to‘kib, idish bir necha marta chayiladi. Shundan so‘ng idishda ichish uchun moljallangan suvni saqlashga imkoniyat tug‘iladi.
Oziq-ovqat tarmog xodimlariga qanday gigiyenik talablar qo'yilsa, suv ta’minotida ishlaydigan barcha kishilarga ham shunday talablar qo‘yiladi. Ular tibbiyot ko‘rigidan o‘tadilar, batsilla tashuvchilikka tekshiriladilar va samtariya ma’lumotlari nazorat qilinadi. Vodoprovod inshootlarim ekspluatatsiya qilish uning shart-sharoitlarini va vodoprovod tarmoqlari holatini kuzatib tunshdan iborat.
Yer osti suv manbalariga quriladigan vodoprovod elem entlari quyidagilardan iborat: suvni yer yuzasi-dagi rezervuarlarga chiqarib beradigan birinchi ko‘tar-gich nasos stansiyasi; zarur bolgan hollarda suv sifatini yaxshilash uchun moslama qurish; suvni bosim rezervuanga yetkazib beradigan ikkinchi ko‘targich nasos stansiyasi; suvni har bir uyga taqsimlab beradigan tarmoq yoki suv taqsimlash kolonkalari (9-rasm)
Sifatli yer ost suvlari bo‘lmagan yoki ular yetarli darajada bo‘lmagan joylarda vodoprovodni suv bilan ta’minlash uchun ochiq suv havzalaridan foydalanishga to‘g ‘ri keladi.
Suv olinadigan joy cho‘milish, kir yuvish, mollami sug'orish uchun ajratilgan joylardan yuqoriroqdan va oqar suvlar boshidan, ya’ni suv havzasi eng kam ifloslanadigan yerdan tanlanadi.
Ochiq suv havzalariga quriladigan vodoprovod tar-moqlari quyidagilardan iborat: suv olish uchun insho-ot; suv sifatini yaxshilash uchun inshoot, suv

beradigan birinchi ko'targich nasoslar; tozalash inshootlari; ikkinchi ko‘targich nasoslar; bosimli rezervuar; suv tarqatuvchi tarmoq (10-rasm). Suv tarmoqlarini sanitariya jihatidan muhofaza qilish chegaralarini belgilash katta ahamiyatga ega.
Suv tarmoqlarini sanitariya jihatidan muhofaza qilish chegaralari uch aylanmadan tashkil topgan. Birinchi aylanma - qat’iy nazorat hududiga suv olinadigan manba, nasos stansiyalari, suv tozalash inshootiari qurilgan maydon kiradi. Bu maydon o‘rab qo‘yiladi, qo‘riqlab turiladi, u yerga begona kishilaming kirishiga ruxsat etilmaydi.