Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Kanserogen kimyoviy moddalar va ularning dastlabki turlari.
Kanserogen kimyoviy moddalar manbalari bo’lib sanoat chiqindilari, isitish elektr manbalari, transport vositalari hisoblanadi. Kanserogen ishlab chiqarish sohalariga quyidagilar: alyuminiy, nikel va qora metallurgiya kiradi. Mog’or zamburug’larni ko'p turlari kanserogen mikotoksinlar, poliaromatik uglevodorodlarni ishlab chiqarishi mumkin.
Kanserogen xususiyatlarga ega bo'lgan poliaromatik uglevodorodlar baliq va go'shtni tutun bilan dudlaganda, o'simlik mevalari issiq havo oqimi bilan quritilganda va yog'ni bir necha bor qizdirib qovurish paytida hosil bo'lishi mumkin. Potentsial kanserogenlar oziq-ovqat mahsulotlariga qishloq xo'jaligi hayvonlari uchun veterinariya amaliyotida ishlatiladigan o'sish stimulyatori sifatida gormonal dorilar kiradi. Kanserogen kimyoviy moddalar mahsulotni ishlab chiqarish, saqlash paytida plastmassa va polimer materiallardan foydalanilganda idish va qadoqlardan oziq-ovqat mahsulotlariga o'tishi mumkin.


Mavzuga oid tes savollari

1. 
   Tuproqda eng ko‘p mikroorganizmlar joylashgan qatlam?
   

1. 
   10-20 sm
   
2. 
   100 sm
   
3. 
   500 sm
   
4. 
   50 sm
   

2. 
   Tuproq ifloslanishi gigienik nuqtai nazardan – bu:
   

1. 
   kimyoviy va biologik maxsulotlarning noto‘g‘ri joyda va miqdorda noma'lum vaqtda mavjudligidir
   
2. 
   tuproqdagi oziqa moddalarning noto‘g‘ri nisbati
   
3. 
   tuproqdagi mikroorganizmlarning mavjudligi
   
4. 
   tuproqdagi ekzogen kimyoviy moddalrning ortiqcha bo‘lishi
   

3. 
   Tuproqning koli – tiri bu?
   

1. 
   1 g tuproqda ichak tayoqchalari bo‘lgan eng kichik massa
   
2. 
   1 g tuproqda gelmentlarni o‘z ichiga olgan eng kichik massa
   
3. 
   1 kg tuproqdagi ichak tayoqchalarining soni
   
4. 
   0,25 m3 tuproqdagi anaerob mikroblarning sporalarini soni
   

4. 
   Tuproqning sanitariya – mikrobiologik xolatining ko‘rsatkichlari?
   

1. 
   anaerob titr
   
2. 
   1 kg tuproq uchun gelmentlarning soni
   
3. 
   mikrobial raqam
   
4. 
   1 m3 tuproqdagi gelment tuxumlari soni
   

5. 
   Tuproqning gigienik jihatdan sog‘lomligi nimaga bog‘liq?
   

1. 
   quruq va dag‘al
   
2. 
   mayin va xo‘l
   
3. 
   yaxshi va quruq
   
4. 
   mayin donador va o‘rtacha nam
   

6. 
   Tuproqning o‘z-o‘zini tozalash xossasi:
   

1. 
   tuproqda yuz beradigan minerallashuv, transformasiya, parchalanish jarayonlari natijasida tuproqni kimyoviy ifloslanish miqdorini kamaytirish
   
2. 
   tuproqni ifloslantiruvchi kimyoviy moddalarni suvga o‘tkazishi
   
3. 
   tuproqni ifloslantiruvchi kimyoviy moddalarning o‘simliklarga o‘tishi
   
4. 
   tuproq tarkibidagi kimyoviy ifloslantiruvchi moddalarning atrof muhit va boshqa ob'ektlarga gorizontal harakati
   

7. 
   Tuproqning mineral ifloslanish manbai?
   

1. 
   mineral o‘g‘itlar
   
2. 
   yirik chorvachilik majmualari
   
3. 
   neftni qayta ishlash sanoati
   
4. 
   atom elektr stansiyasi
   

8. 
   Oqsillarni nitrifikasiyalash jarayonining bosqichlari?
   

1. 
   1-ammiak va uning tuzlarini azot kislotasi (nitritlar) oksidlanishi; 2- nitritning nitratlarga oksidlanishi
   
2. 
   1-ammiak va uning tuzlarini nitratlarga parchalanishi; 2- bakteriyalar tomonidan ammiak tuzlarini oqsillarga aylanishi
   
3. 
   1- ammoniy kislotasining nitratga parchalanishi; 2- nitratlarning karbonat angidridva suvga oksidlanishi
   
4. 
   1- ammoniy kislotalarining ammiakka aylanishi; 2- ammiakning nitritga oksidlanishi
   

9. 
   Tuproqning fizik xususiyatlarining gigienik ahamiyati?
   

1. 
   Tuproqdagi o‘z-o‘zini tozalash jarayonlarining samaradorligiga ta'sir qiladi
   
2. 
   Geokimyoviy endemikaning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shadi
   
3. 
   Endemik kasalliklarning paydo bo‘lishiga hissa qo‘shadi
   
4. 
   atmosfera havosini kimyoviy tarkibiga ta'sir qiladi
   

10. 
    Tuproqda termofil bakteriyalarning tarqalishi shuni ko‘rsatadiki:
    

1. 
   tuproqning go‘ng bilan ifloslanishi
   
2. 
   tuproqni qadimgi organik birikmalar bilan ifloslanishi
   
3. 
   uzoq muddatli organik ifloslanish
   
4. 
   tuproqni yangi organik modda bilan ifloslanishi
   

11. 
    Tuproqning ifloslantirishning bilvosita manbalariga quyidagilar kiradi:
    

1. 
   barchasi to‘g‘ri
   
2. 
   sanoat chiqindilari
   
3. 
   avtomobil va havo transportlarining chiqindilari
   
4. 
   suyuq chiqindilar
   

12. 
    Quyidagi omillardan qaysi biri gelment tuxumlarini yo‘q qilishga yordam bermaydi?
    

1. 
   namlik
   
2. 
   50 ^oС dan yuqori harorat
   
3. 
   quritish
   
4. 
   ul'trabinafsha nurlar
   

1. 
   Tuproqni namligini aniqlash prinspi:
   

1. 
   mutlaqo quruq tuproqqa nisbatan tuproqdagi namlikni (%) aniqlash
   
2. 
   suvning tuproq qatlamidan o‘tish vaqtini aniqlash
   
3. 
   мa'lum vaqtdan keyin tuproqning kapillyarlar orqali suv ko‘tariladigan masofani aniqlash
   
4. 
   tuproqdagi g‘ovaklarning umumiy miqdorini aniqlash
   

14. 
    Tuproqdagi organik moddalarning minerallanishiga ta'sir etuvchi omillar:
    

1. 
   tuproqning aeratsiyasi
   
2. 
   tuproqda bikorbanatlar mavjudligida
   
3. 
   кalsiy va magniy tuzlarining bo‘lishi
   
4. 
   ultrabinafsha nurlanish
   

15. 
    Tuproqning ifloslanishi va minerallashuv jarayonlarining to‘xtatilishi quyidagilar bilan belgilanadi:
    

1. 
   organik azot, uglerod va ammiakning ko‘payishi
   
2. 
   azotning ko‘payishi va organik azotning yetishmasligi
   
3. 
   organik uglerod va azotning kamayishi
   
4. 
   xloridlar, nitratlar va ammiakning yo‘qligi
   

16. 
    Tuproqning epidemiologik baholashning aniq mezonlari quyidagilar:
    

1. 
   ichak tayoqchalari bakteriyalari indeksi
   
2. 
   ichak tayoqchalari bakteriyalari hamda gelmentozning rivojlanishi
   
3. 
   tuproqni sanitar baholash
   
4. 
   enterokokklar indeksi
   

17. 
    Tuproqni ifloslanishida qattiq sanoat chiqindilarini yo‘q qilishning eng istiqbolli usuli:
    

1. 
   boshqa tarmoqlar uchun xomashyo sifatida foydalanish
   
2. 
   zararsizlantirish
   
3. 
   yoqib yuborish
   
4. 
   maydalab kanalizasiyaga yuborish
   

18. 
    Xududlarning qishloq –xo‘jalik korxonalarida tuproq ekspertizasini o‘tkazishda quyidagi ko‘rsatkichlar yetakchi hisoblanadi:
    

1. 
   zarali omillarning translokatsiyasi
   
2. 
   koli titrligi
   
3. 
   тuproqdagi buferlanish ko‘rsatkichi
   
4. 
   umumiy ifloslanish ko‘rsatkichi
   

1. 
   Tuproqning o‘z-o‘zini tozalash jarayonlarini sanitariya ahamiyati:
   

1. 
   chiqindi va najasli oqava suvlarni zararsizlantirishga hissa qo‘shadi
   
2. 
   tuproqni kislotaligini pasaytirishga yordam beradi
   
3. 
   tuproq unumdorligini oshiradi
   
4. 
   melioratsiya uchun ahamiyatli
   

20. 
    Tuproq anaeroblarining titri bu:
    

1. 
   1 g tuproqda anaerob mikroorganizmni o‘z ichiga olgan eng kichik massa
   
2. 
   0,25 m3 tuproqdagi anaerob mikroorganizmlarni soni
   
3. 
   1 kg tuproqdagi anaerob mikroorganizmlar soni
   
4. 
   10 geogelmentni o‘z ichiga olgan tuproq miqdori
   

21. 
    Tuproq holatining sanitariya-kimyoviy ko‘rsatkichi:
    

1. 
   Xlebnikovning sanitariya raqami
   
2. 
   patogen bakteriyalar va viruslar soni
   
3. 
   Mikrobial raqam
   
4. 
   1 kg tuproqdagi gelmentlar soni
   

22. 
    Tuproqning organik moddalar bilan ifloslanish manbalari:
    

1. 
   korxonalar, oziq-ovqat sanoati
   
2. 
   mineral o‘g‘itlar
   
3. 
   metallurgiya korxonalarining oqava suvlari
   
4. 
   qurilish materiallari ishlab chiqarish
   

23. 
    Tuproqni najasli ifloslanishini aniqlashda “bevosita” ko‘rsatkichlar quyidagilar:
    

1. 
   gelmentologik va bakteriologik
   
2. 
   kimyoviy va biologik
   
3. 
   kimyoviy va entomologik
   
4. 
   biologik
   

24. 
    Biogeokimyoviy endemiya tushunchasi:
    

1. 
   tuproq va suvdagi kimyoviy elementlarning g‘ayritabiiy tarkibi bilan boliq biogeokimyoviy o‘zgarishlarda mahalliy aholining kasalliklari
   
2. 
   aholining yuqumli kasalliklarning tarqalishini mahalliy sharoitlar bilan boliqligi
   
3. 
   aholining atrof muhitni radioktivligini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan kasalliklar
   
4. 
   aholini oqsil moddalarini haddan tashqari iste'mol qilish bilan boliq kasalliklari
   

25. 
    Geokimyoviy endemiya qaysi kasallik bilan bog‘liq?
    

1. 
   tuproqdagi kimyoviy moddalarning ortiqcha yoki yetishmasligida
   
2. 
   tuproqning geogelmintlar bilan ifloslanishida
   
3. 
   tuproqning fizik xususiyatlarida
   
4. 
   suv va tuproqning o‘simlik qoldiqlari bilan ifloslanishida
   

26. 
    Tuproqdagi epidemik ahamiyatga ega bo‘lgan ko‘rsatkich?
    

1. 
   enterokokklar
   
2. 
   azotli bakteriyalar
   
3. 
   klostiridium botilinum
   
4. 
   termofil bakteriyalar
   

27. 
    Tuproqni epidemik havfsizlik ko‘rsatkichi:
    

1. 
   1 kg tuproqdagi gelment tuxumlarining soni
   
2. 
   tuproqni nafas olish qobiliyati
   
3. 
   tuproqni namlik sig‘imi
   
4. 
   tuproqni namlik o‘tkazuvchanligi
   

28. 
    Qaysi mikrob yillar davomida tuproqda saqlanmaydi?
    

1. 
   bursellyoz qo‘zg‘atuvchi
   
2. 
   gaz gangrenasining qo‘zg‘atuvchisi
   
3. 
   botulizm qo‘zg‘atuvchisi
   
4. 
   qoqshol qo‘zg‘atuvchisi
   

29. 
    Tuproqda Klostiridium perfingesning ustunligi shundan dalolat beradiki:
    

1. 
   tuproqni qadimgi najasli ifloslanishi
   
2. 
   tuproqni yangi najasli ifloslanishi
   
3. 
   organik ifloslanishi
   
4. 
   tuproqni go‘ng bilan ifloslanishi
   

30. 
    Tuproqni epidemik xavfsizlik ko‘rsatkichi:
    

1. 
   ichak tayoqchalari guruhidagi bakteriya turi
   
2. 
   pestisid qoldiqlari
   
3. 
   yalpi og‘ir metal miqdori
   
4. 
   filtratsiya koeffisenti