Toshkent kimyo-texnologiya insituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlari texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Ichimlik suvining sifatini oshirish usullari

Suvni tozalash usullari suv ta'minoti manbalaridan to ichimlik suvi ta'minoti tizimlarining suv sifatiga qo'yiladigan gigiyenik talablarga muvofiq bo’lishi kerak. Suv sifatini nazorat qilishda asosiy va maxsus usullardan foydalaniladi. Asosiy usullar tindirish, rangini o'zgartirish va zararsizlantirish orqali amalga oshiriladi.

Tindirish va rangini o'zgarish orqali qattiq moddalar va rangli kolloidlarni (asosan gumus moddalar) suvdan olib tashlash mumkin. Zararsizlantirish yordamida suv manbaidagi yuqumli moddalar - bakteriyalar, viruslar va boshqalar yo'q qilinadi.
Faqatgina asosiy usullardan foydalanish yetarli bo'lmagan hollarda, tozalashning maxsus usullari qo'llaniladi (temirsizlantirish, ftorsizlantirish, tuzsizlantirish va boshqalar), shuningdek, inson tanasi uchun zarur bo'lgan ba'zi moddalarni kiritish mumkin bo’ladi.
Kimyoviy moddalarni yo'q qilish uchun eng samarali usul faol uglerod yordamida sorbsion tozalashdir; bunday tozalash suvning organoleptik xususiyatlarini sezilarli darajada yaxshilaydi.
Suvni zararsizlantirish usullari kimyoviy (xlorlash, ozonlash, kumushdan foydalanish) va fizik (qaynatish, ultrabinafsha nurlanish, γ-nurlanish va boshqalar) ga bo'linadi.

10-rasm. Suv inshoati	11-rasm. Suvni ozonlash qurilmasi
12-rasm. Suvni sifatini yaxshilovchi zamonaviy filtr

Hozirgi vaqtda suv inshootlarida suvni zararsizlantirish uchun eng keng tarqalgan usul xlorlashdir. Hozirgi vaqtda suvning 98,6% bu usul bilan zararsizlantirilmoqda. Buning sababi suvni zararsizlantirish samaradorligini yuqori bo’lib, boshqa usullar bilan solishtirganda texnologik jarayon tejaladi.

Ammo ozonlanish usuli tobora keng tarqalib bormoqda, bu xlorlash bilan birgalikda suv sifatini oshirishda yaxshi natijalar beradi.
Ko'pincha gazsimon xlor suv quvurlarida suvni xlorlash uchun ishlatiladi, ammo boshqa xlor o'z ichiga olgan reagentlar ham qo'llaniladi. Oksidlanish-qaytarilish jarayonini oshirish maqsadida ular quyidagicha joylashtirilgan: xloraminlar, kaltsiy va natriy gipoxloritlar, xlorli aralashma, xlor gazi, xlor dioksid.
Xlorli reagent suvga kiritilganda uning asosiy miqdori (95% dan ko'prog'i) suv tarkibidagi organik va oson oksidlanadigan noorganik (temir va marganets tuzlari) moddalarining oksidlanishiga sarflanadi; bakteriyalar hujayralari uchun xlor umumiy miqdorining atigi 2-3 foizini sarflanadi.
1 litr suvni xlorlashda organik va noorganik moddalarni oksidlanishiga 30 daqiqa sarflanadi bu vaqt davomida suvning bakteriyalarni zararsizlantirilishiga sarflangan xlor miqdori xlor singishi deb ataladi. Xlorning singishi tajriba asosida aniqlanadi.
Xlorni suv tarkibidagi moddalar va bakteriyalar bilan bog'lash jarayoni oxirida suvda qoldiq faol xlor paydo bo'ladi. Uning titrlash orqali aniqlash mumkin va bu xlorlash jarayoni tugaganligidan dalolat beradi.