Toshkent davlat iqtisodiyot

 

75 

 

 

4.4-rasm. Mavjud bozorni makrosegmentlash

18

 

 

Ikki bosqichli yondashuv shuni hisobga oladiki, sanoat korxonalarining xaridorlik 

xulq-atvori  qaror  qabul  qilish  jarayonida  individual  motivatsiya  va  tashkilot 

texnologiyalari,  vazifalari, strukturasi  nuqtai-nazaridan tashkiliy jarayonlar o‘ziga  xos 

uyg‘unlashuvi hisoblanadi.  

4.4. Bozorni vertikal segmentlash 

Ishlab  chiqarish  maqsadidagi  tovarlar  uchun  segmentlashning  quyidagi  belgilari 

birinchi darajali ahamiyatga ega: 

1) 

tarmoqqa munsublik va faoliyat sohasi;  

2) 

iste’molchilar-tashkilotlar xajmi; 

3) 

 xarid  tashkilotining  xususiyati  –  buyurtmachilar  xajmi  va  davriyligi, 

jo‘natish muddatlari, to‘lov shartlari, o‘zaro munosabat shakli. 

Vertikal  bozor  strukturalari  mahsulot  ishlab  chiqarilgan  joyidan  yakuniy 

foydalanuvchi  tomon  boradigan  yo‘lni  belgilab  beradi.  Agar  mahsulot  bu  xomashyo, 

uning  yakuniy  shakli  esa  –  iste’mol  tovarining  bir  qismi  bo‘lsa,  vertikal  bozor 

                                                             

18

 

Yoram Wind and Richard Cardozo. Industrial market segmentation. Industrial Marketing Management.   

3(1974) p. 156. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/001985017490025X

 

Nima? 

(Talab) 

 

(Istе'molchi) 

Kim? 

 

Qanday (tеxnologiya) 

 

Kirish  

Makrosеgmеntlash 

 

Tеkstil  

 

O’rash  

Rangini o’zgartirish 

 

---

 

76 

 

strukturasi juda murakkab bo‘lishi mumkin. Butun yo‘l davomida ko‘p sonli «xaridor-

sotuvchi»  munosabatlari  bitimlar  zanjirini  tashkil  qiladi.  Mahsulot  sotuvchi  uchun  bu 

zanjirning  biron-bir  nuqtasida  bozorga  chiqish  strategik  imkoniyat  hisoblanadi. 

Bozorga  chiqish  uchun  bunday  nuqtani  tanlash  –  sanoat  bozorini  segmentlashning 

muhim elementidir. Tezkor boshqaruv  nuqtai-nazaridan,  masala bitim tuzishdan oldin 

mahsulotga uning «xom» ko‘rinishiga qanday qiymat qo‘shish kerakligidan iborat. 

Bozorni  vertikal  segmentlash,  yoki  bozorga  chiqish  nuqtasini  tanlashning 

mahsulot  strategiyasiga  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  aloqasi  bor.  Marketolog  mahsulotga  qiymat 

qo‘shganda u mazkur bozorda vositachi funksiyalarini bajaradi. Bu holatda u o‘zining 

potensial mijozlari bilan raqobat qiladi – odatda salbiy oqibatlarga ega bo‘lgan vaziyat 

kuzatiladi.  Bunda  mavjud  mijozlarning  manfaatlariga  daxl  qilinadigan  bo‘lsa,  vaziyat 

yanada chigallashadi. 

Materiallar  yoki  tarkibiy  qismlar  ishlab  chiqaruvchi  bu  muammolarga  qaramay 

zanjir  bo‘ylab  yuqori  tomon  harakatlanishga  qaror  qilishi  mumkin  bo‘lgan  bir  nechta 

sabablarni  qayd  etish  mumkin.  Masalan,  mahsulot  sifati  ustidan  nazoratni  saqlash 

istagi, ko‘proq foyda olish, yakuniy iste’molchilar bilan uzoq muddatli munosabatlarni 

mustahkamlash istagi, shuningdek, vositachining yangi  mahsulotni shiddat bilan ilgari 

sura  olmasligi  yoki  buni  istamasligi.  Materiallar  yoki  tarkibiy  qismlar  ishlab 

chiqaruvchilar  bozor  vositachilarida  mavjud  bo‘lmagan  ishlab  chiqarish  uskunalariga 

investitsiyalash  uchun  imkoniyatlar  yoki  motivlarga  ega  bo‘lishi  mumkin.  Boshqa 

holatlarda  materiallar  yoki  tarkibiy  qismlar  ta’minotchisi  vositachilar  yakuniy 

foydalanuvchi  talablariga  samaraliroq  javob  qaytara  olishlari  uchun  ular  bilan  ishlab, 

sotuvni  rag‘batlantirish  va  bozorni  o‘zlashtirish  uchun  javobgarlikni  o‘z  zimmasiga 

olishi mumkin.  

Demak,  bozorni  vertikal  segmentlash  raqobat  va  strategiya  ishlab  chiqish  bilan 

bog‘liq qator o‘ziga xos muammolarni yuzaga keltiradi, biroq segmentlashning asosiy 

vazifasi  o‘sha-o‘sha  –  kompaniyaning  o‘ziga  xos  imkoniyatlari  mijozning  ehtiyojlari 

bilan  eng  yaxshi  «uyg‘unlashadigan»,  foyda  keltiradigan  bozor  «bo‘shlig‘i»sini 

aniqlash  bo‘lib  qolavermoqda.  Boshqa  barcha  shartlar  bir  xilligida  bu  «bo‘shliq» 

korxona  uchun  bozor  vositachilari  bilan  taqqoslaganda  mahsulotga  ko‘proq  qiymat 

---

 

77 

 

qo‘shish yoki kamroq xarajatlar bilan qiymat qo‘shish imkoniyati bilan tavsiflanadi, bu 

esa, o‘z navbatida, korxonaning texnik, moliyaviy va marketing imkniyatlariga bog‘liq 

bo‘ladi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  bozorga  chiqishning  optimal  nuqtasi  –  korxona 

taklifi mijozlar uchun eng katta foyda va qiymatga ega bo‘ladigan, mijozlar esa faolroq 

va marketing tadbirlariga ta’sirchanroq bo‘ladigan nuqtadir. Bunda bozor vositachilari 

o‘rtasidagi munosabatlar va raqobat sharoitlarini ham hisobga olish lozim.