Texnologik ta'lim yo'nalishi Texnologiya o'qitish metodikasi fanidan

II.BOB. Duradgorlik iskana turlari haqida
2.1.Iskanadan foydalanish usullari
Iskana — duradgorlikda yogʻochda uya, chuqurcha, oʻyiq hosil qilish va teshik yoʻnish, pax chiqarish uchun ishlatiladigan asbob. Tigʻi poʻlatdan, dastasi qattiq yogʻochdan yasaladi. Oʻyish, oʻya hosil qilishda ishlatiladigan I.ning dastasi yorilib ketmasligi uchun unga halqa kiygiziladi. I. keskichining tigʻi bir tomonlama charxlangan toʻgʻri kesuvchi qirradan iborat. Tuzilishiga koʻra, yassi va yarim doira shaklidagi, kalinligi 11 mm gacha. uz. 200 mm gacha, eni 50 mm gacha boʻlgan I.lar bor. Bajariladigan ish turiga qarab nov, chuv, qingʻir I. va b. turlarga boʻlinadi. Uya oʻyishda reja chiziqqa I. tigʻini qoʻyib, dastasiga metall bolgʻa yoki yogʻoch bolgʻa bilan uriladi. Yoʻnish paytida I. dastasi oʻng qoʻl bilan ushlanib, chap qoʻl bilan I. kurakchasi materialga bosiladi (qarang Duradgorlik asboblari).^[1]
Duradgorlik iskanalari vazifasiga ko’ra yo’nuvchi, o’yuvchi va nov iskanalarga bo’linadi.
Yo’nuvchi iskanalar yordamida yo’nish yo’li bilan taxtalarning chetlariga faska chiqariladi, tirnoqlar roslanadi, teshik, uyalar yo’nib kengaytiriladi. Shuningdek, yumshoq va yupqa taxtalar o’yib teshiladi.
Qalin va qattiq yog’ochlarni o’yish – teshish ishlari hamma vaqt o’yuvchi iskanalr yordamida bajariladi.
Yo`nuvchi iskanalar yupqa,o`yuvchi iskanalar qalin bo`ladi. Iskanalar bir xil tomondan charxlanadi. Yo`nuvchi iskanalarning o`tkirlik (charxlash) burchagi 18-35 gradus,o`yuvchi iskanalar o`tkirlik burchagi 25-35 gradus atrofida bo`ladi.Iskanalarning dastalari zarang, qora qayin, qayrag`och,yong`oq kabi pishiq yog`achlardan tayyorlanib, uchiga metal halqa kiydiriladi.
Yo’nish deganda yog’ochdan payraha ajratish tushuniladi. Yog’och yo’nolganda undan payraxa ko’rinishidagi yupqa tarasha olinadi.
Bolta bilan yog’och tolalariga ko’ndalang urib, uni bo’lib tushurilsa, bu jarayon chopish deyiladi.
Xodalarga odatda bir, ikki, uch, to’rt qirrali va dumaloq bo’ladigan qilib ishlov beriladi. Chopishda bolta bilan tolalarga ko’ndalang yo’nalishda zarb beriladi va ular kesiladi.

Iskana — duradgorlikda yogʻochda uya, chuqurcha, oʻyiq hosil qilish va teshik yoʻnish, pax chiqarish uchun ishlatiladigan asbob. Tigʻi poʻlatdan, dastasi qattiq yogʻochdan yasaladi. Oʻyish, oʻya hosil qilishda ishlatiladigan I.ning dastasi yorilib ketmasligi uchun unga halqa kiygiziladi. I. keskichining tigʻi bir tomonlama charxlangan toʻgʻri kesuvchi qirradan iborat. Tuzilishiga koʻra, yassi va yarim doira shaklidagi, kalinligi 11 mm gacha. uz. 200 mm gacha, eni 50 mm gacha boʻlgan I.lar bor. Bajariladigan ish turiga qarab nov, chuv, qingʻir I. va b. turlarga boʻlinadi. Uya oʻyishda reja chiziqqa I. tigʻini qoʻyib, dastasiga metall bolgʻa yoki yogʻoch bolgʻa bilan uriladi. Yoʻnish paytida I. dastasi oʻng qoʻl bilan ushlanib, chap qoʻl bilan I. kurakchasi materialga bosiladi (qarang Duradgorlik asboblari).^[1]
O’tilgan mavzuni mustahkamlash
Randa turlari va randalash qoidalari haqida savollar beriladi.
Yog’ochni arralash uchun qanday arralar ishlatiladi ?
Randalash orqali yog’ochga qanday ishlov beriladi ?
Randalar tuzilishiga ko’ra qanday turlarga bo’linadi ?
Yangi mavzu bayoni
Duradgorlik iskanalari vazifasiga ko’ra yo’nuvchi, o’yuvchi va nov iskanalarga bo’linadi.
Yo’nuvchi iskanalar yordamida yo’nish yo’li bilan taxtalarning chetlariga faska chiqariladi, tirnoqlar roslanadi, teshik, uyalar yo’nib kengaytiriladi. Shuningdek, yumshoq va yupqa taxtalar o’yib teshiladi.

O’ymakorlik iskanalari:

а- to’g’ri iskana

б- nov iskana
в- baliq sirtli iskana
г- novza iskana
д- zamin iskana
е- uchburchak iskana.
Qalin va qattiq yog’ochlarni o’yish – teshish ishlari hamma vaqt o’yuvchi iskanalr yordamida bajariladi.
Yo`nuvchi iskanalar yupqa,o`yuvchi iskanalar qalin bo`ladi. Iskanalar bir xil tomondan charxlanadi. Yo`nuvchi iskanalarning o`tkirlik (charxlash) burchagi 18-35 gradus,o`yuvchi iskanalar o`tkirlik burchagi 25-35 gradus atrofida bo`ladi.
Iskanalarning dastalari zarang, qora qayin, qayrag`och,yong`oq kabi pishiq yog`achlardan tayyorlanib, uchiga metal halqa kiydiriladi.
Bolta.
Bolta bilan yog’och chopiladi, unda teshiklar, ariqchalar ochiladi va yog’och konstruksiyalarning ayrim detallari moslanadi. Bolta bilan yog’ochni yorish, chopish va yo’nish mumkin.
Yo’nish deganda yog’ochdan payraha ajratish tushuniladi. Yog’och yo’nolganda undan payraxa ko’rinishidagi yupqa tarasha olinadi.
Bolta bilan yog’och tolalariga ko’ndalang urib, uni bo’lib tushurilsa, bu jarayon chopish deyiladi.
Xodalarga odatda bir, ikki, uch, to’rt qirrali va dumaloq bo’ladigan qilib ishlov beriladi. Chopishda bolta bilan tolalarga ko’ndalang yo’nalishda zarb beriladi va ular kesiladi.

Daraxtda ishlash uchun eng zarur vositalar ro'yxati odatda chiziq va burilishni o'z ichiga oladi. Bugungi kunda faqat bir nechta uy ustalari bir-biridan farq qilishi mumkin. Ko'pincha chalkashliklar bor – bu erda siz chiziq bilan ishlashingiz kerak, aksincha, chiziqdan foydalaning va aksincha, chiziq bilan ishlashingiz kerak. Ikkala vosita ham bir-biriga juda o'xshash bo'lsa-da, ular bajaradigan ish texnikasi butunlay boshqacha.

Asbob ta'rifi
Bir qator ishlarni bajarish uchun ham duradgorlik, ham duradgorlik ko'pincha yog'och majmuasida to'rtburchaklar yoki kvadrat shaklidagi teshiklarni yaratish kerak. Dumaloq yoki kar teshiklari bilan hamma narsa aniq – bu erda kerakli diametrli matkap va matkaplar etarli. Biroq, bunday nostandart teshiklar bilan, bitishmalar uchun mo'ljallangan asbob ishlatiladi.
Ibtidoiy ravishda, u o'tkir o'tkir uchi bo'lgan metall tayoq shaklida ifodalanishi mumkin. Lekin bu faqat sxematik vakillik, aslida biroz boshqacha ko'rinadi, uning tayog'i murakkab shaklga ega, o'tkir pichoq va kuchli yog'och tutqich bilan. Strukturaning tagida to'rtburchaklar yoki kvadrat po'lat bar mavjud. Ish chet 25-30 daraja burchak ostida eğimli chetidir. Boshqa uchi, odatda, zarb bilan tepalik shaklini oladi-yog'och dastani ustiga qo'yiladi. Qattiq yog'och dastani qattiq yog'ochdan yasalgan, lekin u dastasi kiyanka yoki bolg'acha bir zarba kerak bo'ladi, deb berilgan, moddiy bunday olxa yoki eman kabi, mustahkam va yopishqoq tanlang.
Iskana duradgorlik pichoqning turli o'lchamlariga ega bo'lishi mumkin, uning boshqa asboblardan asosiy farqi shundaki, pichoq butun uzunligi bo'ylab bir xil kesimga ega. Buning sababi shundaki, u ish qismlarini qo'pol ishlov berish uchun ishlatiladi, asosiy ish esa tolalar bo'ylab yog'ochni kesishdir. Katta tutqich va pichoq tufayli katta ko'rinadi. Uning siri pichoq hosil qilingan metalldir. Uni temirchilik mahoratisiz uyda qilish qiyin.
Amaldagi metall mustahkam bo'lishi kerak, uzoq vaqt davomida keskinlashishi va zarba yuklaridan qo'rqmaslik kerak.Qurilma va ishlash printsipi
Asbobning dizayni juda oddiy – bir uchida o'tkir qirrali metall tayoq va ikkinchisida yog'och tutqich. Duradgorlik vositasi uchun standartlar mavjud-Iskana GOST 1185-80 zarba turi qo'lda asbob sifatida aniqlanadi.
Dizayn, soddaligiga qaramay, o'ziga xos xususiyatlarga ega va tafsilotlar o'z nomlari. Metall pichoq Tuval deb ataladi, yog'och qismi dastani deb ataladi.

Asbob yog'och tolalarining uzunlamasına va oqsoqollar yo'nalishidagi teshiklarni kesish uchun ishlatiladi. Hammer yoki kiyanka bilan ishlaganda, tutqichga zarba beriladi. Tutqichning yuqori qismida yorilishiga yo'l qo'ymaslik uchun metall uzukni o'rnatishga ruxsat beriladi.
.Iskanadan foydalanish usullari
Ish qismida bo'shliqqa kerak bo'lgan joy aniqlanadi;
Pichoqning o'tkir qirrasi chiziqqa perpendikulyar, tolalar yo'nalishi va kiankaning engil zarbasi chiziq hosil qiladi;
Xuddi shu tarzda, chuqurning perimetri bo'ylab chiziqlar hosil bo'ladi;
Perimetr bo'ylab bir chiziq yaratilgandan so'ng, teshikdan 3-4 mm yog'och chiziq hosil bo'ladi;Keyingi harakat 2-3 mm qatlamining chizishidir;
Shundan so'ng, perimetr atrofida yana bir chiziq paydo bo'ladi;
Keyinchalik, operatsiya kerakli chuqurlikka yetgunga qadar takrorlanadi.
Quyruq turlariDuradgorlik va duradgorlik vositasi uchun ikki turdagi quyruqdan foydalanishga ruxsat beriladi. Duradgorlik uchun, quyruq tez-tez o'tkir tepalik shaklida ishlatiladi. Duradgorning ko'rinishi piyola shaklida tepalik va quyruqdan foydalanishi mumkin.Ushbu turdagi kuyruklar maqsadga qarab ishlatiladi-piyola duradgorlikda ishlatiladigan va og'ir yuklarga bardosh bera oladigan 18-25 mm novda uchun ishlab chiqariladi.Peak, kichik o'lchamli chiziqlar uchun ishlatiladi. Bunday turdagi pervazlar, tutqichning qattiq birikmasidan tashqari, pichoqning yon tomonidagi metall qopqoq bilan qo'shimcha ravishda o'rnatiladi. Ushbu turdagi tutqichli bir bo'lakni ishlatganda, bolg'a bilan g'ayratli bo'lmasligingiz kerak, yog'och chinni yoki tayoqchani ishlatish yaxshiroqdir.



Materiallar
Davlat standarti tayoqni ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan materialning turini belgilaydi. Pichoqni ishlab chiqarish uchun 12 ta po'lat ishlatiladi, yog'och dastani uchun ishlatiladigan material qattiq yog'ochdan tayyorlanishi kerak.
Asbob uchun o'lchov va vazn kabi standartlar aniqlanadi. Duradgorlik chizig'i tugatish ishlari uchun mo'ljallangan va ularning o'lchamlari kichikroq. Shunday qilib, pichoqning kengligi 6 mm bo'lsa, maksimal massa 180 gramm bo'lishi kerak. 20 mm kenglikdagi duradgorlik chizig'ining eng katta vazni 370 grammga teng.
Duradgorlik vositasi kuchliroq va shunga ko'ra og'irroq-pichoq 16 mm kengligi bilan, vazn 430 grammdan oshmasligi kerak va eng katta kengligi 25 mm uchun-massa 630 grammga teng bo'lishi kerak.
Duradgorlik vositasi ham katta uzunlikka ega-tutqich bilan umumiy uzunligi 345 mm. matoning uzunligi 150-157 mm. duradgorlik kamroq - uning umumiy uzunligi 315 mm, undan ishchi novda uzunligi 165 mm. tutqichning uzunligi 185 mm umumiy va ish qismi 110 mm. dastani shakli murakkab-kesmada 40 dan 36 mm gacha.
Yuqorida aytib o'tilganidek, Iskana duradgorlik ishlarida ham, duradgorlikda ham qo'llaniladi. Uning o'lchamlari asbobning maqsadiga bog'liq – og'ir ish uchun, eshik ramkalarini o'rnatish, qulflarni o'rnatish yoki zinapoyalarni o'rnatish zarur bo'lganda, katta duradgorlik vositasi ishlatiladi. Duradgorning arsenalida 25 mm kenglikdagi pichoq, 20, 18 o'rta kenglikdagi bir qator va 16 mm tor chiziqli model bilan bir necha o'lchamli chiziq mavjud.
Turli o'lchamdagi chiziqlar
Duradgorlik vositasi turli xil operatsiyalar uchun mo'ljallangan, bu erda kesishning aniqligi va aniqligi talab qilinadi. Duradgorlik duradgoridan farqli o'laroq, duradgorlik chizig'i kichikroq va engilroq – bu turdagi rodning maksimal hajmi 20 mm.
Chiziqdan farq
Chiziq va chiziq o'rtasidagi farq dasturning o'ziga xos xususiyati hisoblanadi. Iskana qo'pol ish uchun mo'ljallangan, uning asosiy maqsadi-qattiq yog'ochni chiqarib tashlashdir. Ushbu operatsiya bolg'acha yoki krank zarbalari yordamida amalga oshiriladi. Stameska - bu nozik vosita, operatsiyalarning aksariyati qo'lda harakat qilish bilan amalga oshiriladi va faqat kiyanka yoki bolg'a yordamida alohida-alohida amalga oshiriladi.Stameska va Iskana ham konstruktiv farqlarga ega – chiseloga o'xshaydi, kvadrat shaklidagi katta pichoq, tutqichdagi metall halqa bilan kuchli tutqich bor. Pichoqning pichog'i nozik, tugatish uchun siz bolg'a bilan bolg'a bilan qo'shimcha ravishda urishingiz shart emas. Kesilgan pichoqni yog'ochni kichik qismlarga ajratish uchun mo'ljallangan, ko'pincha bu qo'lning kuchi etarli.Yana bir farq-pichoq shakli va o'tkir nuqta. 20-25 graduslik burchak ostida pichoqni keskinlashtirish bilan birga, teshikdan, chuqurlikdan yoki qattiq daraxtning bir qismini olib tashlash uchun etarli.
Tafsilotlarni kerakli hajmga moslashtirish uchun ishlatiladi. Çamurluklar faqat tekis emas, ular yarim dumaloq pichoq va eğimli chiqib ketish tomoni bilan keladi. Charxlashda duradgorlik vositasi odatda zımpara bilan o'tkirlashadi, lekin zımpara keskinlashtirilgandan keyin duradgorlik, albatta, toshga qo'l bilan olib boriladi.
Foydalanish qoidalari
Ish boshlashdan oldin, ular keskinlashadi. Bu zımpara doirasida amalga oshiriladi. Charxlash burchagi 20-25 daraja bo'lishi kerak. Charxlashning o'zi imkon qadar tekis bo'lishi kerak, chiqib ketish tomoni keskin bo'lmasligi kerak, hatto 3-4 darajadagi kichik burilish ham yakuniy natijaga va ishlov beriladigan qismning sifatiga ta'sir qiladi.Bit bilan ishlash juda qiyin emas, uni to'g'ri ishlatishni o'rganish uchun etarli darajada kichik mashq. Jarayon quyidagicha amalga oshiriladi:Ish qismi qalam bilan belgilanadi va xavfsiz tarzda o'rnatiladi;
Belgilangan chiziqda pichoq qo'yiladi, shunda strezhen vertikal holatda bo'ladi;Kiankaning dastgohdagi birinchi zarbasi engil bo'lishi kerak-uning yordamida kichik yIV hosil bo'ladi.
Ikkinchi zarba kuchliroq qo'llaniladi-nuqta 4-5 mm ustidagi ish qismiga kirishi kerak.
Shundan so'ng, u qator olingan va keyingi o'rnatilgan bo'ladi. Keyingi zarba qo'llaniladi. Jarayon takrorlanadi.
Yopiq pastadir hosil bo'lgandan so'ng, yog'ochning yuqori qatlami 3-5 mm chiziq bilan chiqariladi.
Qolgan qatlamlar boshqa usul bilan chiqariladi-bu erda gorizontal yuzaga 30-45 daraja burchak ostida joylashtiriladi va yog'ochni tolalar bo'ylab olib tashlash. Engil zarbalar bilan yog'och massivdan chiqariladi.
Bitdan foydalanish qoidalari