Tarix-7 2017.(Uzb). indd

III BOB. JAHON XALQLARI O RTA ASRLARNING RIVOJLANGAN DAVRIDA
3. Bozor va yarm arkalar o ‘rta asr shaharlari uchun 
qanday ahamiyatga ega b o ‘lgan?
4. Banklar va birjalar qanday vujudga kelgan?
17-§. OSIYO MAMLAKATLARINING
O‘RTA ASR SHAHARLARI
O ‘r t a a s r s h a h a r l a r i . S h a rq
m a m la k a tla ri o ‘rta a srla rn in g ri- 
vojlangan davriga turli paytda o ‘t- 
ganlar. Bu hol har bir m am lakatda 
ish lab c h iq a rish ta ra q q iy o ti tu rli 
darajada b o ‘lgani bilan izohlanadi.
D astlab m a ’m uriy m arkaz yoki 
harbiy qal’alar sifatida tashkil top- 
g a n o ‘r ta asr sh a h a rla ri, h u n a r ­
m a n d c h ilik va savdoning yuksala 
borishi bilan ju d a tez rivojlangan.
O siyoning eng yirik shaharlari: 
Chanyan, Loyan, Xanchjou, Kam a­
kura, Kioto, Osaka, Dehli, Bag‘dod, 
Buxoro va Samarqand edi. Ularda maktablar, kutubxonalar 
tashkil qilingan, olimlar, shoirlar, rassomlar, m usiqachilar 
yashab ijod qilganlar. Osiyo shaharlari davlat yerlarida 
vujudga kelganidan Yevropa shaharlaridan farqliroq yirik 
zam indorlarga qarshi kurash olib bormaganlar.
O siyoning yirik d av latlarid an b iri X itoyda o ‘rta asr 
sh ah arlarin in g vujudga kelishi va rivojlanishi IX —X III 
asrlarg a t o ‘g ‘ri keladi. S h a h a rla r X ito y d a im p erato rg a
b o ‘ysungan.
Shaharlarning taraqqiyotiga istilochilik urushlari to ‘sqin- 
lik qilgan. Jum ladan, H indiston va uning shaharlari o ‘rta 
asrlarda juda ko‘p m arotaba chet bosqinchilar hujumlariga 
uchragan.
Y a p o n iy a n in g o ‘r ta a s r la r s h a h a r la ri b u d d a ib o - 
datxonalari atrofida, aloqa bekati va y o ‘l ustida, dengiz
60-rasm . D eh li. Qutb
M inor. X III asr

---

III BOB. JAHON XALQLARI O RTA ASRLARNING RIVOJLANGAN DAVRIDA
75
b o ‘y id a, q a l’a a tro fid a vujudga keladi. Xeyyan sh ah ri 
1177-yilda yong‘in natijasida vayron b o ‘ladi. Bu shahar 
qayta tik lan g an id an so ‘ng Kioto n om ini olib m am lakat 
poytaxtiga aylanadi. Kioto ko ‘p asrlar davom ida Yaponi- 
yaning iqtisodiy, m adaniy va diniy markazi b o ‘lib qoladi.
S h a h a rla r hayoti. Osiyo sh a h a rla ri h am o ‘ziga xos 
taraqqiyot yo‘lini bosib o ‘tgan. Jumladan, Xitoyda XI asr- 
dayoq shaharsozlik yuksak darajaga k o ‘tarilgan. Im perator 
va zodagonlar hasham atli saroylar qurdirgan. M am lakatda 
y o g ‘och tan q is b o ‘lg an id an q u rilish d a g ‘ish t, sopol va 
toshdan keng foydalanilgan.
X ito y n in g y irik s h a h a r la rid a G ‘a rb iy Y e v ro p a d a n
farqliroq, maishiy xizmat ko‘rsatish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan 
edi. A holi sopol quvurlar orqali to za suv bilan t a ’m in- 
lan g an , sh a h a rn i axlat va c h iq in d ila rd a n to zalash , o ‘t 
o ‘chirish ishlari yo ‘lga qo ‘yilgan.
Osiyo shaharlari aholisi Yevropanikiga nisbatan ko‘proq 
b o ‘lgan. X ususan, X itoyda o ‘rta asrlardayoq aholi zich 
yashagan. XVI asrda Pekinda 1 m ln, N ankinda u n d a n
ham ko‘p aholi bo ‘lgan. Eronning Isfaxon, Sheroz shahar­
larida 200 m ingdan ortiq kishi yashagan.
Amir Tem ur saltanati poytaxti Samarqand XIV asr oxi- 
ri — XV asr boshlarida yuksalib dunyoga taniladi. O ‘rta 
asr shoirlari va faylasuflari S am arq an d n i