Таълим вазирлиги наманган муҳандислик-қурилиш институти энергетика

Ўзгармас ток контакторлари.
Контакт тизими – контакторнинг механик ва электрик жиҳатдан энг кўп емириладиган қисмидир. Емирилишни камайтириш мақсадида чизиқли-юмалаб уланувчан контактлардан фойдаланилади. Бунда контактлар тебранишини имкон даражасида камайишига эришиш муҳим аҳамиятга эга.
Контакторнинг номинал токи унинг асосий параметрларидан бири ҳисобланиб, у контакторнинг катталигини белгилайди. Мисол учун, II-катталик контакторининг номинал токи 100А, III-катталик контактори учун 150А ва ҳоказодир. Қайтарилувчан узоқ муддатли режим учун белгиланган ток контакторнинг номинал токи деб ҳисобланади (ушбу режимда контактор 8 соат давомида уланган ҳолатда бўлади, сўнгра эса контакт юзаларини мис оксидидан тозалаш мақсадида бир неча марта узиб, уланади). Агар контактор бошқариш шкафининг ички қисмига ўрнатилган бўлса, номинал ток миқдори 10% га кам деб белгиланади (иш шароити ёмонлашгани сабабли) ва агар контакторнинг уланган ҳолатда бўлиши 8 соатдан ортиқ бўлса, номинал ток 20% га кам қилиб белгиланади.
Қайта қисқа муддатли иш режимида (ПВ=40%) токнинг руъсат этилган қиймати номинал токнинг 120% га тенг бўлади. Токнинг қайта қисқа муддатли режим учун рухсат этилган қийматини қуйидаги тенгламага кўра аниқлаш тавсия этилади:


;
бу ерда: I_ном – узоқ муддатли режим учун номинал ток;
n – соатига улаб-узишлар миқдори (сони)%;
ПВ - уланиш давомийлиги, %.
Контакторларнинг контакт тизими аслида бир қутблидир. Лекин асинхрон двигателларни улаб-узиш частотаси юқори (1200 тагача) бўлганда реверс қилиш учун икки қутбга эга бўлган КТПВ-600 контакторлари қўлланилади.
Ушбу контакторларда ҳаракатланувчан контактлар аппарат корпусидан изоляция қилинган бўлиб, хавфсиз иш шароитини таъминлайди. Двигателни юритиш, тўхтатиш ва реверс қилиш учун шундай контакторлардан учтаси талаб қилинади.
Ёй сўндириш тизими. Ўзгармас ток контакторларида кўп ҳолларда ёй ўчиришнинг магнитли пуфлаш тизими кенг қўлланилади. Контактнинг ҳаракатланмайдиган қисми махкамланган ўққа алоҳида ғалтак ўрнатилади, ёй ҳосил бўлганда ушбу ғалтакда магнитловчи куч ҳосил бўлиб, мазкур куч таъсирида магнит оқими ҳосил бўлади ва ушбу оқим қисман ёй орқали оқиб ўтади. Магнит майдон билан ёй токи ўртасидаги таъсирлашув натижасида электродинамик куч ҳосил бўлиб, у ёйни катта тезликда силжишига олиб келади.
Магнит майдони ҳосил қилиш усулига кўра ёй ўчиришнинг қуйидаги тизимлари мавжуд:

• 
  ёй сўндириш ғалтаги кетма-кет (сериесли) уланган тизим;
  
• 
  ёй сўндириш ғалтаги параллел (шунтли) уланган тизим;
  
• 
  доимий магнитли тизим.
  

Ёй сўндириш ғалтаги кетма-кет (сериесли) уланган тизимнинг афзалликлари қуйидагилардан иборат:

• 
  мазкур тизим ток кучи 100А дан юқори бўлганда самарали ишлайди;
  
• 
  тизимнинг ишлаши ток йўналишига боғлиқ эмас (ток ўз йўналишини ўзгартирганда магнит майдон ўз ишорасини ўзгартиради, ёйга таъсир қилаётган куч эса ишорасини ўзгартирмайди);
  
• 
  ёй ўчириш ғалтагидан занжирнинг номинал токи оқиб ўтиши муносабати билан ғалтак кесим юзаси катта бўлган ўтказгичдан ясалади, шу муносабат билан ғалтак механик жиҳатдан бикир бўлиб, иш давомидаги фавқулотда туртунишлар унинг учун ҳавфли эмас. Ғалтакда тушаётган кучланиш бир волpтнинг юздан бир улушларини ташкил қилади, шу муносабат билан ғалтак изоляциясига катта талаблар қўйилмайди.
  

Мазкур тизим қуйидаги камчиликларга эга:

• 
  кичик токларда (5-7А) ҳосил бўлган ёйларнинг қийин ўчирилиши;
  
• 
  қўшимча ғалтак учун мис сарфи;
  
• 
  ё
  й ўчириш ғалтагининг қизиши ҳисобига контактларнинг қўшимча қизиши.