Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza

Ta’sis shartnomasi
korxonaning tashkil qilinishi va yakka tarzda yoki hamkorlikdagi faoliyatning boshlanishini
tavsiflovchi hujjatdir. U shuningdek, tashkil etilayotgan korxonaning Nizomini t
о
‘ldiruvchi hujjat ham
hisoblanadi. Ta’sis shartnomasida korxonani tashkil qilish tartibi, daromad va xarajatlarni qatnashchilar 
о
‘rtasida
taqsimlash shartlari, korxona tashkilotchilari (muassislar) tarkibidan chiqish shartlari belgilab q
о
‘yiladi.
Ta’sis shartnomasi asosida k
о
‘pincha kichik korxonalar, x
о
‘jalik 
о
‘rtoqliklari va shu kabi subyektlar faoliyat
yuritadi. Masalan, 
о
‘rtoqlik yoki korxonaning ta’sis shartnomasida boshqaruv faqat barcha ishtirokchilarning
roziligi bilangina emas, balki qaror k
о
‘pchilik ovoz bilan qabul qilinishi mumkinligi ham belgilab q
о
‘yilishi
mumkin. Biroq ta’sis shartnomasida ishtirokchilar ovozini aniqlashning boshqa tartibi ham k
о
‘rsatib 
о
‘tilishi
mumkin. T
о
‘liq 
о
‘rtoqchilik korxonalarining daromad va xarajatlari agar shartnomada boshqa tartib
k
о
‘rsatilmagan b
о
‘lsa, ishtirokchilar 
о
‘rtasida ularning umumiy kapitaldagi ulushiga mos ravishda taqsimlanadi.
Korxona davlat r
о
‘yxatiga olingan kundan boshlab kiritilgan. Korxonani tugatish va qayta tashkil etish mulk
egasining qarori bilan va mehnat jamoasi ishtirokida yoxud sudning qarori bilan, shuningdek: uni bankrot deb

---

Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza
https://moodle.qmii.uz/mod/lesson/view.php?id=637537[3.4.2022 18:32:11]
topish t
о
‘g‘risida; agar korxona faoliyatini taqiqlash t
о
‘g‘risida qaror qabul qilinsa; agar sud qarori bilan ta’sis
hujjatlari boshqa hollarda haqiqiy emas deb topilgan b
о
‘lsa.
Korxonani boshqarish nizomga muvofiq egasining huquqlari va mehnat jamoasining 
о
‘zini 
о
‘zi boshqarish
prinsiplari uyg‘unligi asosida amalga oshiriladi. Korxonani boshqarish huquqini korxona kengashiga yoki
korxona ustavida k
о
‘zda tutilgan va egasi va mehnat jamoasining manfaatlarini ifoda etadigan boshqa
organga berishi mumkin.
Korxonaning mulki asosiy vositalar va aylanma mablag‘lardan, shuningdek qiymati korxona balansida aks
etadigan boshqa qiymatlardan iborat. Uning shakllanish manbalari:
- muassislarning pul va moddiy hissalari;
- asosiy va boshqa faoliyat turlaridan olinadigan daromadlar;
- qimmatli qog‘ozlardan olinadigan daromadlar;
- banklar va boshqa kreditorlarning kreditlari;
- kapital q
о
‘yilmalar va byudjetlar datatsiyalari;
- tashkilotlar va fuqarolarning beg‘araz yoki xayriya badallari va boshqa manbalar.
Kompaniya mulkni 
о
‘z xohishiga k
о
‘ra ishlatadi va tasarruf etadi: sotadi, bepul beradi, almashadi yoki ijaraga
oladi.
Korxonaning iqtisodiy faoliyati moliyaviy natijalarining umumlashtiruvchi k
о
‘rsatkichi foyda (daromad) b
о
‘lib,
undan foydalanish egasi tomonidan belgilanadi.
Korxona ish haqi jadvalini mustaqil ravishda belgilaydi, xodimlarga ish haqi va boshqa daromad turlarini,
shakllarini, tizimlarini va miqdorlarini belgilaydi.
Korxona 
о
‘z faoliyatini mustaqil ravishda rejalashtiradi va ishlab chiqarilgan mahsulotga b
о
‘lgan talabdan kelib
chiqqan holda rivojlanish istiqbollarini aniqlaydi. Rejalar mahsulotlar, ishlar, xizmatlar iste’molchilari va moddiy-
texnik resurslarni etkazib beruvchilar bilan tuzilgan shartnomalarga asoslanadi.
Korxona 
о
‘z mahsulotlarini mustaqil ravishda yoki shartnoma asosida 
о
‘rnatilgan narxlar va tariflarda
sotadi. Xorijiy sheriklar bilan hisob-kitoblarda kontrakt narxlari jahon bozorining shartlari va narxlariga muvofiq
q
о
‘llaniladi.
Davlat korxonaning huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini kafolatlaydi: mulkchilik shaklidan qat’i
nazar, unga biznes uchun teng huquqiy va iqtisodiy sharoitlar yaratadi; iqtisodiy qonunlar va rag‘batlar orqali
bozorni targ‘ib qiladi va tartibga soladi, monopoliyaga qarshi choralarni amalga oshiradi.
Korxona shartnoma majburiyatlarini, kredit va hisob-kitoblarni, soliq tartibini, mahsulot sifatiga q
о
‘yiladigan
talablarni, atrof-muhitning ifloslanishi uchun javobgar. Korxona ishlab chiqarish xavfsizligini, sanitariya-gigiyena
meyorlari va ishchilari, aholi va mahsulot iste’molchilarining sog‘lig‘ini saqlash talablarini ta’minlashi kerak.