Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza

tadbirkorlik
(tijorat)vatadbirkor b
о
‘lmagan (notijorat),
ularning mavjudligi davlatning byudjet tomonidan
moliyalashtirilishi bilan ta’minlanadi.
2. Amaldagi resurslarning xususiyatlariga k
о
‘ra korxonalar quyidagilarga b
о
‘linadi.
- asosan mehnat resurslaridan foydalanish (mehnat talab qiladigan);
- ishlab chiqarish vositalaridan intensiv foydalanish (kapital talab qiladigan);
- materiallardan intensiv foydalanish (material talab qiladigan) korxonalar mavjud.
Mehnat talab qiladigan korxonalar ishlab chiqarishning umumiy tannarxida ishchi kuchi xarajatlarining yuqori
ulushi bilan ajralib turadi. Ushbu korxonalar yuqori darajada mehnat taqsimotiga ega. Mehnat taqsimoti ijobiy
va salbiy oqibatlarga olib keladi (1.1.rasmga qarang).
Ixtisoslashish va mehnat taqsimotining salbiy oqibatlari mehnatni jonli mehnat bilan ta’minlash, mehnat
taqsimotini cheklash, mehnat mazmunini boyitish, guruhlarda ishlash tushunchalarining paydo b
о
‘lishiga olib
keldi.
Kapital k
о
‘p talab qiladigan korxonalarda, ayniqsa, ishlab chiqarish vositalari juda k
о
‘p b
о
‘ladi. Ishlab chiqarish
xarajatlarining muhim qismi amortizatsiya t
о
‘lovlari hisoblanadi.
Ijobiy tomonlari
Kamichliklari
1.Xodimlarning qobiliyatlaridan
foydalanish. Mashinalardan foydalanish yaxshiroq. 
2.Kompaniyaning joylashgan joyidan foydalanish.
3.Mahoratni oshirish.
4.Mehnat unumdorligining 
о
‘sishi. Daromadning
oshishi.
1.Bir xillik faoliyati.
2. Begonalashish va ma’nosini y
о
‘qotish. 
3.Bir tomonlama yuklanish tufayli yuzaga
keladigan kasalliklar.

---

Soha iqtisodiyoti va menejmenti: 1-Ma`ruza Korxonalarning tashkiliy huquqiy asoslari : 1-ma'ruza
https://moodle.qmii.uz/mod/lesson/view.php?id=637537[3.4.2022 18:32:11]
4.Tor ixtisoslashuv tufayli past moslashuvchanlik. 
5.Birgalikdagi faoliyat natijalariga qiziqishning
y
о
‘qligi.
Texnologik taraqqiyot ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish, mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishga olib
keladi. Mexanizatsiyalash q
о
‘l mehnatini mashina mehnatiga almashtirishni anglatadi. Avtomatlashtirish ishlab
chiqarish jarayonini boshqarish uchun kompyuter texnologiyalaridan foydalanish holatida amalga
oshiriladi. Ishlab chiqarish vositalarini yuqori darajada mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish bilan ishlab
chiqarish jarayoni yetarlicha moslashuvchan b
о
‘lmaydi, ishlab chiqarish tannarxi oshadi va korxona ishlab
chiqarish vositalaridan eng samarali foydalanish muammosini hal qilishga majbur b
о
‘ladi.
Moddiy mehnat talab qiladigan korxonalar katta resurs xarajatlariga ega. Ushbu korxonalar resurslardan
samarali foydalanish va sanoat chiqindilarini chiqarish bilan bog‘liq ekologik muammolarni hal qilishlari kerak.
Sanoat tarkibiga k
о
‘ra korxonalar quyidagilarga b
о
‘linadi:
1) Foydali qazilmalarni qazib olish va qayta ishlash hamda tovarlar ishlab chiqaradigan sanoat korxonalari;
2) Qurilish kompaniyalari;
3) 
О
‘zi ishlab chiqarmaydigan, lekin tarqatish funksiyalarini bajaradigan savdo korxonalari;
4) Mablag‘ yig‘adigan va kredit beradigan banklar;
5) Turli transport vositalaridan foydalangan holda tashish bilan shug‘ullanadigan transport kompaniyalari;
6) Har xil xatarlardan sug‘urtalashni amalga oshiruvchi sug‘urta tashkilotlari;
7) Xizmat k
о
‘rsatish sohasidagi korxonalar, masalan, mehmonxonalar, sayyohlik agentliklari, konsalting firmalari
va boshqalar.
Eng qulay joylashuv - bu ishlab chiqarishning maksimal daromadliligi va rentabelligi ta’minlanganda, qolgan
barcha narsalar teng b
о
‘lganda. Shu bilan birga, korxonaning ekologik prinsipini unutmaslik kerak.
Korxonalarni tashkil etishda ularning joylashgan joyini tanlash quyidagi mezonlar asosida belgilanadi: