Щтисодий хавфсизлик


фиклаштирмай амалга оширишга интилиб, якин булган бир хил



Download 5,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet16/59
Sana25.02.2022
Hajmi5,43 Mb.
#309233
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   59
Bog'liq
Иқтисодий хавсизлик Ишмухамедов А Э

фиклаштирмай амалга оширишга интилиб, якин булган бир хил
максадларни таъкиб киладиган тарафлар.
1^?шма манфаатлар — томонларнинг умумий ёндашишини 
кузда тутган, максад ва уларга эришиш усуллари бир хил булган 
манфаатлар. Бу манфаатлар мустакил амалга оширилмайди
улар томонларнинг умумий максадларга эришишида максимал 
даражада хамкорлигини кузда тутишади.
Миллий манфаатлар максадини амалга ошириш ва химо- 
ялаш давлатнинг асосий вазифасидир. Миллий манфаатлар асо­
сида давлат бошкарувинииг мос органлари ва институтлари, 
давлат иктисодий сиёсатининг, мазмунига кура, фукаролар, жа- 
моа ва давлатнинг узларини, энг аввало, хаётий мухим булган 
манфаатларини каноатлантириш сохасидаги акси булган мак- 
садларини ишлаб чикади ва шакллантиради. Бу максадларга
57


узлари учун мос масалаларни ечиш йули билан эришилади. 
Бундай масалалар ечимини таъминлаш учун давлат бошдарув 
органлари, республика рахбарияти томонидан махсус чоралар 
ишлаб чикилади ва амалга оширилади.
Шахеий ва миллий манфаатлар ва максадлар иктисодий 
хавфеизликни таъминлаш сиёсати ва стратегиясининг асоси- 
дир. Улар хар кандай давлатнинг ички ва ташки сиёсати мад- 
садларини белгилайди.
Республикада ислохотларнинг биринчи босдичида мулк, 
радобат ва тадбиркорлик туррисида датор донунлар, Прези­
дент Фармонлари, Вазирлар Махкамасининг дарорлари дабул 
дилинди.
1994 йил январда Узбекистон Республикаси Президенти­
нинг «Идтисодий ислохотларни янада чудурлаштириш, хусусий 
мулк манфаатларини химоя дилиш ва тадбиркорликни ривож­
лантириш чора-тадбирлари туррисида»ги Фармони чидди. Бу 
хужжат бозор муносабатлари сари туб бурилиш руй берганини, 
идтисодий ислохоталарни янги, янада юдори босдичи бошланга- 
нини англатади.
Ислохотлар стратегиясини белгилашда Узбекистон хуку- 
мати мулкчилик масалалари хал этилиб, куп укладли идтисоди- 
ёт шаклланган, мулкни давлат тасарруфидан чидариш ва ху- 
сусийлаштириш иши изчил амалга ошшшлган таддирдагина 
ислохотлар шахе кунглидаги натижанй оеради, деган фикрга 
асосланади.
Республика идтисодиётининг барча тармодларида нодав- 
лат сектор, яъни шахснинг манфаати устуворлигини таъминла- 
нишга йуналтирилган тизим жадал ривожланмодда. 2001 йил­
да нодавлат секторда ялпи ички махсулотнинг 74,1, саноат 
махсулотининг 70,8, дишлод хужалиги ички махсулотининг 99,0 
фоизи ишлаб чидарилди, дурилиш-пудрат ишларининг 83,9 
фоизи бажарилди, ахолига пуллик хизматнинг 59,4 фоизи кур- 
сатилди. Умумий идтисодиётда иш билан банд булган шахслар- 
нинг 76,0 фоизи нодавлат еекторидадир. 2002 йилнинг 1 ян­
варь холатига кура, барча мулк шаклларининг 88,3 фоизи но­
давлат, долган атига 11,7 фоизигина давлат мулки шаклида. 
Бу эса мамлакатда хадидий мулкдорлар синфи вужудга келти- 
рилаётганлигини курсатади.
58


Дисдача хулосалар
Миллий идтисодиётнинг асосий манфаатлари асоси ва ис­
лохотларнинг энг мухим стратегик вазифаси булмиш идтисодий 
ва миллий хавфсизлик асоси, алохида шахсларнинг мухим идти­
содий манфаатлари, хусусан шахе, жамоа ва давлатнинг мамла­
кат тараддиётига булган эхтиёжларини ифодаловчи хаётий 
мухим манфаатни таъминлаш; ижтимоий-иктисодий бардарор- 
ликни таъминлаш; шахеий ва мулкий дахлеизлик; яшаш мини- 
муми; инсон фаровонлиги ва бошдалар кэдшб чидилган.
Назорат ва мулохаза учун саволлар
1. Миллий идтисодиётнинг асосий манфаатлари нималар- 
дан иборат?
2. Шахснинг милий манфаатлари нималардан иборат?
3. Идтисодий манфаатларнинг асосий омиллари нималар­
дан ташкил топади?
Асосий адабиётлар
1. Каримов И.А. Идтисодий ривожланиш ва идтисодий ис- 
лохотларни чудурлаштириш. «Халд» сузи. 2002 йил, 25 январ.
2. Возженико А.В. Национальная безопасность: теория, 
политика, стратегия. —М.: «Модуль», 2000.
3. Тухлиев Н, Кременцова А. Узбекистон республикаси. 
Энциклопедик маълумотнома. Узбекистон миллий энциклопе- 
дияси. -Т., 2002.
4. Ишмухаммедов А.Э, Шибаршова Л.И. Регулирование 
экономики в зарубежных странах. -Т.: ТГЭУ, 2000.
59


VII боб
УЗБЕКИСТОННИНГ МИЛЛИЙ ИДТИ СОД ИЙ 
МАНФААТЛАРИГА БУЛГАН ХАВФ
7.1. Миллий манфаатларга ицтисодий хавфлар
Бозор ицтисодиётига утиш даврида давлатнинг ах,воли 
ижтимоий-иктисодий асос баркарор эмаслиги, турли ижтимоий 
гурух ва цатламлар манфаатларининг хар хиллиги ва узаро 
карама-царшилиги, ички низоли муносабатлар окибатида бир- 
мунча огирлашади.
Фуцаролар ва давлат, алохида ижтимоий гуру^лар ва бу­
тун жамият, жамият ва давлат манфаатлари билан боглик 
жараёнлардаги царама - царшиликлар кескинлашиши натижасида 
мамлакат ичидаги у ёки бу хавфсизлик иншоотларларига хавф 
тугилади. Бу ицтисодий хавфсизликка ички хавфлардир.
Давлат ва давлатлар гурухи ёки алохида давлатларнинг 
манфаатларига дахлдор карама-каршил икл ар кескинлашиши 
натижасида миллий иктисодий манфаатларга ташкаридан хавф 
пайдо б^лади. Бу миллий хавфсизликка тапщи хавфлар.
Умумий холда ицтисодий хавфсизликка хавф деганда, ха­
ётий мухим миллий манфаатлар зарар куришига сабаб булувчи 
омиллар ва шароитлар йигиндиси тушинилади.
Бошца давлатлар, шахслар гурухи, алохида шахслар, кеча- 
ётган муайян жараёнлар ва ходисалар хавф манбаи булиши 
мумкин.
Хавфлар куламига цараб, планетар, регионал, миллий ва 
л окал даражаларда намоён булиши, улар имкониятига кура, 
хохдаган дащщада содир буладиган реал хавфларга, маълум 
шароитлар яратилганида юзага чикадиган потенциал хавфлар­
га булиниши мумкин. Шунингдек, мавхум хавфлар гурухи хам 
учрайди.
Узбекистон Республикаси иктисодий хавфсизлигини таъ- 
минловчи хамма тизимнинг амалий харакатини руёбга чика­
риш, режалаш ва ташкил этиш асосида реал ва потенциал, ички 
ва ташки хавфларни бахолаш хамда тахлил килиш ётади.
Хавфлар турли характерга эга булиб, мохияти ва хажми 
буйича хар хил окибатларга олиб келади. Хавфлар пайдо бу­
лиши ва йуколиши, ортиши ва камайиши мумкин. Бунда улар­
нинг ицтисодий хавфсизликка нисбатан мохияти узгаради. 
Шунинг учун бирламчи хавфларни тугри аниклаш ва олдиндан 
айтиб бериш жуда мухим. Бу, мамлакат хавфсизлигини таъ-
60


мйнлашда ресурслар, куч ва воситаларни одилона таксимлашга 
имкон беради.
Шу нудтаи назардан республикамиз бошда мамлакатлар- 
дан миллий таркибининг узига хослиги билан фаркланади. Чу- 
нончи, мамлакатимиз этник тизимида туб ах,оли етакчи уринни 
эгаллайди. Шу билан бирга, республика худудида юздан ортик 
|миллат вакиллари яшайди. Узбекистоннинг миллий-маданий 
хилма-хиллиги миллий узликни англаш ва маънавий тикланиш 
даражаси усиши билан узвий бирликда жамиятни янгилашга, 
унинг очид булишига кучли туртки беради, республика жахон 
ркамиятига душилиши, миллий манфаатларга хавф дахл кил- 
маслиги учун кулай шарт-шароит яратади.
Республика дулай геостратегик мавдега эга. Дархадидат, 
Узбекистон худуди тарихан дадимги савдо йуллари, Буюк Ипак 
йули утган, ташди алодалар фаоллашган ва турли маданиятлар 
узаро уйгунлашиб, бойийдиган жой булган. Урта Осиё марказида 
жойлашган Узбекистон бугунги кунда хам энергетик ва сув ман- 
балари билан куп масалаларда богловчи бугин вазифасини ута- 
модда. Хорижий мамлакатлар билан алодаларни ривожланти- 
ришга, миллий манфаатларга тусдинлик дилаётган турли кури- 
нишдаги хавфларни бартараф этиш энг мухим муаммолардир.
Узбекистонда ислохотларни амалга ошириш йулларини 
танлаш ва бу жараёнга ёндашишларга табиий-идлим хусусият- 
лари хамда миллий манфаатларга идтисодий хавфлар хал дилувчи 
таъсир курсатади. Улар нафадат мухим стратегик махсулот — 
пахта етиштириш, дон ва нефть мустадиллигини садлаш, олтин, 
мис, кумуш, табиий газ, дурилиш материаллари, мева-сабзовот, 
пилла ва бошда дишлод хужалик махсулотларига булган ички 
эхтиёжларни дондиришгагина эмас, балки бу махсулотларни 
бошда мамлакатларга етказиб беришга хам етадиган куламда 
ишлаб чидариш имконини беради.
Узбекистон Республикаси сиёсий ва идтисодий мустадил­
лигини химоя дилиш учун етарли салохиятга эга. У нихоятда 
|димматли ер ости минерал хомашё захираларига бой. Улар 
республикада чудур структуравий узгаришларни амалга оши­
риш, жахон бозорига чидишни таъминловчи сохаларни ривож­
лантириш имкониятларини кенгайтиради.
Манфаатларга идтисодий хавфларни бартараф этиш — бу, 
республика ижтимоий тараддиётининг идтисодий, сиёсий, иж- 
тимоий, маънавий-маданий ва бошда барча сохаларини дамраб 
олувчи мураккаб жараёнидир. Унинг пировард мадсади муста- 
дил Узбекистоннинг ички ва ташди сиёсати умумий стратегия- 
сини белгилашдан иборат.
61


Ички ва ташди сиёсатнинг асосий устувор йуналишлари мам­
лакат Президента И.А.Каримов томонидан ишлаб чикилган. Асосий 
вазифа — республикада асосини мехнатссвар ва бадавлат, ахлокан 
мустахкам ва маданий оила ташкил этган жамиятни кадам-бака- 
дам яратишдир.
Узбекистон — келажаги буюк, суверен, демократик, хукукий 
давлат; фукароларнинг миллати, дини, ижтимоий ахволи ва сиёсий 
дарашларидан датъи назар, худук ва эркинликларини таъминлай- 
диган, инсонпарварлик тамойилларига асосланган давлат.
Республикада миллий манфаатларга иктисодий хавфларнинг 
олдини олишда демократик - хукуки й жамият асослари фаол яра- 
тилмокда. Давлат бошкарувининг янги, анча замонавий ва сама- 
рали булган тизими шаклланмодда, унинг узагини бошдарувнинг 
президентлик шакли ташкил дилади. Жойларда бошдарув тизими 
дайта ташкил этилди — вилоят, туман ва шахарларда хоким лаово- 
зими, махаллаларда одсодоллардан ташкил жамоа органи жорий 
дилинди.
Узбекистонда давлат суверинитетини ташкил этувчи ва амалга 
оширувчи ташкилий тузилмалар шаклланмодда. Мудофаа, ташди 
ишлар ва ташди иктисодий алодалар, ички ишлар вазирликлари, 
миллий хавфсизлик хизмати, давлат божхона, солид, давлат мулки 
ва хусусийлаштириш думитаси ва кимматбах,о догозлар биржаси, 
фан ва техника б^лимлари, олий аттестациия комиссияси тузилди.
Миллий манфаатларга идтисодий хавфларни бартараф этиш 
мадсадида марказий идтисодий органларнинг вазифаси ва фаолият 
йуналишлари тубдан узгартирилди. Банк тизими дайта ташкил этил­
ди — давлат, тижорат ва хусусий банклар сони 35тага етди ва улар- 
нинг вилоят, туман, шадар булимлари хдмда шохобчалари ахрлининг, 
тадбиркорларнинг, чет эл фудароларининг сармоясини садлашда, кре­
дит беришда анча кулайликлар тутдирмодда. Мустадил миллий авиа- 
компаниялар, кинокомпанияЛар ва бошда умумдавлат хизмат тур- 
лари миллий манфаатлар мадсадига ва хавфсизлигини таъминлаш 
учун фаолият курсатмодда.
7.2. Ташди ва ички хавфлар
Ташди ва ички хавфлар туррисида суз юритганда шуни таъ­
кидлаш керакки, Узбекистоннинг давлат суверинитети дунёдаги 
барча йирик давлатлар томонидан тан олинх’ан ва дипломатик 
муносабатлар урнатилган.
Узбекистон Республикаси 1992 йил 2 мартда халдаро ху- 
дуднинг тула худудли субъекта сифатида Бирлашган Миллатлар 
Ташкилоти (БМТ)га дабул дилинди. Республика хавфсизлик ва 
Хамкорлик буйича кенгашнинг якунловчи хужжатига имзо чекиш 
билан Хельсинки ташкилотига душилди.
62


Бугунги кунда Узбекистон жахондаги катор иктисодий ва 
молиявий бирлашмалар — Иктисодий Хамкорлик Ташкилоти, Цора 
денгиз буйи давлатлари иктисодий ассосацияси, Шанхай ва Марка- 
зий Осиё ташкилоти, Европа тикланиш ва тараккиёт банки ва 

Download 5,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   12   13   14   15   16   17   18   19   ...   59




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish