Sh. Sodiqova

Tarbiya jarayonining
 
m azm un-m ohiyati
Tarbiya  pedagogikadagi  asosiy  tushun- 
chalardan biri sanaladi.  Jam iyat va peda- 
gogikaning tarixiy rivoji davom ida m az-
51

---

ta ’limni k o 'z d a tutgan tarbiyaviy ta ’sir majmuidir. Ta’lim jarayoni alohida 
m ashg1 ulotlardan  tashkil  topgani  kabi  tarbiyaviy  tadbirlardan  tarbiya 
jarayoni vujudga keladi.  Tadbirlar,  tarbiyaviy  ishlar tarbiya jarayonining 
bir boTagidir.
Tarbiyaviy ish -  bu tarbiyaning tizim liligi, to ia lig i, uzviyligi va uzluk- 
sizligidir.  Tarbiyaviy  ish  tarbiyalanuvchi-larning  m uayyan  faoliyatini 
tashkil  etuvchi  va  am alga  oshiruvchi  shakldir.  Tarbiyaviy  ishning  asosiy 
xususiyati -  zaruriylik,  foydalilik va tatbiq etish im koniyatidan iborat.
Tarbiya  jarayonining  o ‘ziga  xos  xususiyatlari  quyidagilarda  yorqin 
nam oyon bo'ladi:
• 
m aqsadga yo'naltirilganlik.
  Tarbiya jarayoni  -   bu  natijasi jam iyat 
uchun foydali shaxsni shakllantirishga qaratilgan maxsus tashkil etiluvchi. 
boshqariluvchi v a nazorat qilinuvchi tarbiyachi va tarbiyalanuvchilam ing 
birgalikdagi  faoliyati.  B oshqacha  aytganda,  m azkur  jarayon  q o ‘yilgan 
m aqsadga  erishishga  y o ‘naltirilgan  tarbiyachi  va  tarbilanuvchilarning 
o 'zaro ham korligidir;
• 
ko 'p  qirrali jarayon.
 Tarbiya jarayoni ko ‘plab obyektiv va subyektiv 
om illarga  b o g iiq .  Subyektiv  om illar  bolaning  ichki  ehtiyojlari  bilan 
bogTiq b o'lsa,  obyektiv om illar tarbiyaviy vazifalarni m uvaffaqiyatli hal 
etishga  yordam   beradigan  bola  yashaydigan  muhit  sharoitlari  bilan  tav- 
siflanadi;
• 
uzoq m uddat davom etishi.
 Pedagogikada tarkib topgan qonuniyatga 
k o ‘ra  tarbiya jarayoni  inson  tu g ‘ilganidan  boshlab  um rining  oxirigacha 
davom  etadi;
• 
uzluksizligi.
  Tarbiya-tarbiyachi  va  tarbiyalanuvchilam ing  izchil,  ti- 
zimli  o ‘zaro harakati jarayoni.  Q o ‘yilgan m aqsadga erishish uchun tarbi­
yaviy ishlar tizimli y o ‘lga qo ‘yilishi  lozim;
• 
yaxlitligi.
  Ya’ni  tarbiya  jarayoni  maqsad,  vazifa,  mazmuni,  shakl, 
uslub va vositalarining birligi.  Bolani tarbiyalash jarayoni yaxlit tavsifga 
ega  b o ‘lganligi  bois  tarbiyaviy  ta ’sirning  ham   to ‘laqonli  b o iis h ig a   eri- 
shish lozim;
• 
variativligi.
  Tarbiya jarayoni xilm a-xil ko ‘rinishda am alga oshirilib, 
m azkur  holatda  tarbiyalanuvchilam ing  individual  rivojlanishidagi  o‘zi- 
ga xosliklar, tarbiyaviy jarayonga m unosabati,  ijtimoiy tajribalari alohida 
aham iyat kasb  etadi;
• 
natijalarning oldindan aniqlanmasligi.
 Tarbiya jarayonining murak- 
kabligi shundaki, m azkur jarayon o 'z  m ahsulini yillard av o m id ak o ‘rsatadi.
52

---

Kutilgan  natijaga  erishish  ham   tarbiyachining  kasbiy  m ahoratiga,  ham 
tarbiyalanuvchining shaxsiy  faolligiga bevosita bog’liqdir;
• 
ikki  tomonlamalilik.
  Tarbiya jarayonining  borishi  ikki  y o ‘nalishda 
am alga  oshadi:  tarbiyachi -  tarbiyalanuvchi  (to‘g ‘ridan-to‘g ‘ri  aloqa)  va 
tarbiyalanuvchi -  tarbiyachi  (qayta aloqa).
Tarbiya qonuniyatlari -  bu bir tom ondan,